تقدم «تزكيه» بر «تعليم» در قرآن

با توجه به آيات قرآن، «تعليم» مقدم است يا «تزكيه»؟

با توجه به آيات قرآن، «تزكيه» مقدم بر «تعليم» است؛ زيرا علم جنبه طريقى و مقدّمى دارد و هدف نهايى، تربيت انسان و تزكيه نفوس و تكامل روح و جان است و به تعبير ديگر تلاوت آيات قرآن و تعليم علم و حكمت، همه براى رسيدن به آن هدفِ بزرگ است؛ بنابراين اينها همه مقدّمه اند و تزكيه، ذى المقدمه و اگر در برخي آيات، تزكيه پيش از تعليمِ كتاب و حكمت ذكر شده، تنها براى نشان دادن اهمّيّت آن است.

جايگاه «معلم» در اسلام

«معلم» در اسلام چه جايگاهی دارد؟

فراگيرى علم در اسلام واجب عينى و گاه واجب كفايى است. قرآن، اولين معلّم را خدا و نخستين شاگرد را آدم(ع) و اولين علم را، علم الاسماء مى شمرد‌. خدا علاوه بر آدم(ع) به يوسف(ع) علم تعبير خواب، به سليمان(ع) زبان پرندگان، به داود(ع) زره ساختن و ... را آموخت و جبرئيل نيز تعليمات فراوانى به پيامبر(ص) ياد داد. در روايات، مقام معلّم آنقدر والا است كه خدا، فرشتگان و همه موجودات ـ حتّى مورچه در لانه و ماهيان در درياها - بر كسى كه به مردم نیکی بیاموزد درود مى فرستند.

نشر «فرهنگ اسلامی» وظیفه حكومت اسلامی

آيا می توان تعليم و تربيت و ترويج فرهنگ اسلامی را از وظايف حكومت اسلامی دانست؟

با توجه به اينكه انسان موجودی فرهنگی است و هر گونه اصلاح در وضع جامعه بدون نفوذ در فكر و روح او امكان پذير نيست؛ لذا در جوامع امروزى براى رسيدن به اهداف سياسی، اقتصادی و ... سعى مى کنند در فرهنگ ملّت ها نفوذ كنند. در برنامه حكومت اسلامى كه از متن قرآن و سنّت استنباط مى شود، روى مسائل فرهنگى، تعليم و تربيت و تبشير و انذار تكيه شده و برنامه هاى گوناگونى در اشكال مختلف براى اين معنى در نظر گرفته اند.

اهميت «تعليم و تربيت» از نگاه قرآن

«تعليم و تربيت» در منظر قرآن کریم از چه جایگاهی برخوردار است؟

قرآن براي نشان دادن جایگاه فوق العاده «تعليم و تربيت»، جهان را به منزله دانشگاهى معرّفى كرده كه تمام مخلوقاتش براي علم هر چه بيشتر انسانها آفريده شده اند و هدف از آن، انديشيدن در اسرار پديده ها و آشنايی با علم و قدرت پروردگار است. هم هدف آفرينش جهان و هم هدف بعثت پيامبران(ص) پيشرفت علم و دانش بوده است. در سوره «نحل» يك قاعده كلّى بيان می كند و آن اين كه «از آگاهان سؤال كنيد اگر نمى دانيد»؛ زيرا علوم در حقيقت محصول تفكّر و تجربه اى است كه پيشينيان كسب كرده اند و براى آيندگان می گذارند.

منحصر نبودن «تعليم و تعلم» به علوم دينی

آيا اهميت «تعليم و تعلم»، منحصر به علوم دينی است؟

تأكيد قرآن و روايات درباره فراگرفتن علوم، منحصر به علوم دينى نيست. مسئله تعليم اسماء در قضيه آدم(ع)، تعليم بيان از سوی خدا در سوره «الرّحمن»، علم تعبير خواب، علم زره بافی داود(ع)، تعليم علوم از سوي خضر(ع) به موسی(ع)، علم سخن گفتن با پرندگان، علم سدسازی و سفارش به يادگيری علم نجوم و .... همگی دلالت بر تعليم علومی غير از علوم دينی دارد.

نقش مسلمانان در تأسيس و ترويج «علوم»

آيا اسلام و مسلمانان در تأسيس و ترويج رشته های مختلف علوم نقش داشته اند؟

اهميت اسلام به علم و تعليم و تعلم سبب گرديد كه در مدّت كوتاهى كتاب هاى فراوانی در رشته هاى مختلف علمى تأليف و تصنيف شود كه بخشى به صورت ترجمه و بخشى به صورت تحقيقات جديد منتشر شد. دانشمندان غربى فصل مهمّى از تاريخ تمدن اسلام را به نهضت علمى مسلمين اختصاص داده و رشته هاى مختلف علوم را با ذكر نام دانشمندانِ هر يك از علوم برشمرده اند. به اعتراف صريح مورّخان غربى، نهضت علمى اروپا از نهضت علمى مسلمين مايه گرفته و اروپائيان در نهضت علمى، خود را مديون دانشمندان اسلامی می دانند.

ضرورت اتخاذ «استاد» در پیمودن مقامات معنوی

آیا این سخن صحیح است که "انسان در پیمودن مقامت معنوی نیاز به «استاد» دارد"؟

اگر بخواهيم انتخاب استاد راهنما را به عنوان يك شرط لازم در پيمودن مقامات معنوى بپذيريم، با ظواهر كتاب و سنّت و سيره ائمه هدى سازگار نيست، زیرا پیمودن این مسیر با رعایت دستورات کلی معصومین مقدور است، ولى اگر بخواهيم آن را به عنوان كمك تلقّى كنيم كار خوبى به نظر مى رسد، با این شرط که در انتخاب آن دقت شود، چون اين موضوع در طول تاريخ مورد سوء استفاده فراوان افراد نااهل قرار گرفته و در بعضى از موارد سر از افكار صوفيان و برنامه هاى منحطّ آنان در آورده است و موجب دوری از خداوند گشته است.

تقسيم بندي «علوم» از زبان امام علي(ع)

امام علي(علیه السلام) «علوم» را به چند دسته تقسيم نموده اند؟

امام علي(ع) در سخناني به فرزندش به تقسیم بندی علوم مي پردازد و می فرماید: «بهترين سخن، دانشى است كه سودمند باشد و دانشى كه نفعي نبخشد در آن خيرى نيست و دانشى كه [زيان بار است] سزاوار فراگرفتن نيست و سودى نمى بخشد». منظور امام(ع) از دانش هاى مفيد، علومى است كه انسان را در مسير قرب الى الله يارى بخشد؛ خواه در زمينه اعتقادات باشد يا عبادات و اخلاق و...؛ اما علوم بيهوده دانش هايى است كه نه خير دنيا در آن است و نه خير آخرت و گاه از آن براى سرگرمى و يا تفاخر استفاده مى شود.

شرط پیروزی و موفقیت در کارها

از ديدگاه امام علي(علیه السلام) شرط پیروزی و موفقیت در کارها چیست؟

از ديدگاه امام علي(ع) پیروزی و موفقیت در گرو سه چیز است: «اندیشیدن در اصل کار» و «عمل کردن با بصیرت و آگاهی» و «مطالعه درباره نتیجه آن کار» که آیا به سود انسان است یا به زیان او؟ درباره دليل آن، امام(ع) می فرماید: «آن کس که بدون آگاهی و مطالعه کافی به انجام کار بپردازد همچون کسی است که از بیراهه می رود ولی آن کس که از روی آگاهی عمل می کند همچون رهروی است که در جاده روشن گام بر می دارد و بزودی به مقصد می رسد».

دیدگاه اسلام در مورد «سؤال کردن»

دیدگاه اسلام در مورد «سؤال کردن» چیست؟

هر انسانی در برابر انبوهی از مجهولات و مشکلات درباره خود و دیگران قرار دارد و کلید حل آنها غالباً سؤال كردن از آگاهان و اندیشمندان است. به همین دلیل، امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد: «هيچ گاه كسى در فراگيرى علم و سؤال از مجهولات، شرم و حيا به خود راه ندهد». پيامبر خدا(ص) نيز مي فرمايد: «علم، خزانه هايى است و كليدهاى آن سؤال است. خدا شما را رحمت كند، همواره سؤال كنيد؛ چرا كه چهار گروه براى آن پاداش داده مى شوند: سؤال كننده، پاسخ گوينده، كسانى كه در آنجا مستمع اند و آنها كه بدان ها علاقه مندند».

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمامُ علىٌّ(عليه السلام)

لِکُلِّ شيء مِن الآخرةِ خُلودٌ وَ بقاءٌ

هر چيز آخرت جاودانه و ماندگار است

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 54