خط عربي 3 مطلب

سیر تکامل كتابت و خط عربی

کتابت و خط عربی چه مراحلی را برای تکامل و زیبایی طی کرده است؟

در طول تاریخ، خطّاطان بزرگی در زيبايى قرآن و تكميل خط آن سهیم بوده اند. نخستين كسى كه در مسیر تكميل كتابت مُصحف و زيبايى خطِ آن قدم برداشت، «خالد بن ابى الهياج» از اصحاب امام علي(ع) بود که به خوشنويسى و داشتن خط زيبا معروف بوده است. خطّاطان تا اواخر قرن سوم هجرى مُصحف ها را با خط كوفى مى نوشتند؛ اما در ادامه، خط زيباى نسخ جاى خط كوفى را گرفت. لذا اولين مُصحف به خط نسخ، به دست «محمّد بن على بن الحسين بن مقله» نوشته شد. سپس در قرن هفتم، خط نسخ عربى توسط «ياقوت بن عبدالله موصلى» به حدّ اعلاى كمال خود رسيد.

آغاز نقطه گذاری در خط عربی

آیا خط و کتابت عربی از ابتدا به همین گونه فعلی بوده یا بعدها نقطه گذاری به کتابت عربی اضافه شده است؟

عربها تا نيمه قرن اوّل، خطوط سریانی و نبطی را بدون نقطه مى نوشتند؛ اما «حجاج بن يوسف ثقفى» مردم را با كاربرد نقطه آشنا کرد و حروف نقطه دار را از بى نقطه مشخص ساخت؛ زیرا سرزمين اسلامى پر بود از كسانى كه با لغت عرب بیگانه بودند. این در حالی است که برخى از آنان در زمره دانشمندان و قرّاء به شمار مى آمدند، از اين رو تغييراتى در قرائت رخ مى داد كه جامعه اسلامى را نگران ساخت. استاد زرقانى مى گويد: «اولين كسانى كه نقطه را در مُصحف به كار بردند، يحيى بن يعمر و نصر بن عاصم، شاگردان ابوالاسود دئلى بودند».

تاریخچه پیدایش خط عربی

کتابت به زبان عربی از چه تاریخی رواج یافته است؟

پيش از ظهور اسلام، اعراب با خط و كتابت آشنا نبودند؛ زیرا اشتغالاتی از قبیل كوچ كردن و جنگ و غارت، آنان را از تفكّر درباره صنايع و از جمله كتابت باز مى داشت؛ اما برخى از اعراب بواسطه تجارت با شام و عراق، رفته رفته خط و كتابت را از آنان به عاريت گرفته و با خط نبطى و يا سريانى آشنا شدند، از خط نبطى، خط نسخ، و از خط سريانى، خط كوفى پدید آمد، و عرب ها هر دو خط را در نوشته هاى مهم، مانند قرآن و حديث به كار گرفتند؛ اما در ادامه، خط کوفی سیر قهقرایی داشت، و از آن پس مُصحف ها با خط نسخ نوشته می شد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ الصّادقُ عليه السّلام :

بَکى عَلىُّ بْنُ الحُسَينِ عليه السّلام عِشْرينَ سَنَةً وَ ما وُضِعَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَعامٌ اِلاّ بَکى .

امام زين العابدين عليه السّلام بيست ساله (به ياد عاشورا) گريست و هرگز طعامى پيش روى او نمى گذاشتند مگر اينکه گريه مى کرد.

بحارالانوار، ج 46، ص 108