گمراهى و جهل و قساوت، حلال شمردن حرام و تحقير دانشمندان، نداشتن رهبر، كشتن و زنده به گور كردن فرزندان و غارتگرى از ويژگي هاي جاهليّت بود كه به بركت حضور پيامبر(ص) از ميان رفت. امام علي(ع) در اين باره می فرماید: «به بركت وجود پيامبر(ص) شهرهايى كه غرق در ضلالت و ظلمت بود و جهل بر افكارِ مردمش غلبه داشت و قساوت بر آنها چيره شده بود روشن گشت». در اين زمان مى توان به عظمت خدمات پيامبر(ص) و اهميّت رسالتِ او در آن محيط ظلمانى پى برد، كه در مدت كوتاهى از آن قومِ وحشى و خرافى و جاهل، قومى متمدّن و عالم و آگاه ساخت.

در احادیث پیامدهای پرخوری این طور بیان شده است؛ پرخوری دل را می میراند؛ علم و دانش را از او بيرون مى كند؛ بر قلب علامت قساوت مى گذارد و اعضا را از اطاعت حق باز مى دارد و عقل را از شنيدن موعظه باز می دارد؛ صفا و نورانیت فکر را می گیرد؛ پرخوری باعث سستی و پرهیز از آن باعث مقاوم شدن انسان است و ...

خداوند در آيات مختلف قرآن به تاثیر «آرزوهای طولانی» بر زندگی انسان ها اشاره می کند و تأكيد مي كند كه مؤمنان مراقب وضع خویش باشند، مبادا بر اثر آرزوهای دور و دراز به سرنوشت اسفناک اقوام پیشین گرفتار شوند. سپس در جاي ديگر اشاره به این حقیقت می کند که غالباً آرزوهای دراز انسان را احاطه می کند و او را از رسیدن به سعادت باز می دارد. در سوره «همزه» نیز آرزوهای دراز را سبب طغیان و سرکشی انسان می داند.

اولا: برطرف شدن همه نیازهای ما متوقّف بر دعا نمی باشد، بلکه بسیاری از نیازهای ما با فضل و رحمت الهی در اختیار ما گذاشته شده است.
ثانیا: علم خدا منافاتی با دعای انسان ندارد؛ زیرا در علم خدا حوادث عالم بر اساس تحقّق اسباب و علل محقّق می شود که دعا هم يكی از عوامل موثّر است.
ثالثا: دعا برای ارتباط با خدا و جلب عنایت اوست و حاجت خواستن در رتبه بعد است. خدا از بندگانش خواسته تا با او ارتباط یابند و در مسیر بندگی او ثابت قدم بمانند.
رابعا: دعا آثار و برکاتی دارد که انجام آن را مطلوب و ضروری  می نماید و نوعا خود این آثار نیز مقدّمات اجابت را فراهم می کنند.

در پی شکایت مجوسیان از رفتار بد «عمر بن ابوسلمه»، فرماندار امام علي(ع)، حضرت در نامه ای به او تأكيد می فرماید: «گروهى از زعما و كدخدايان اهلِ شهرِ تو از خشونت و قساوت و تحقير و بدرفتارى تو شكايت كردند و من درباره آنها انديشيدم، نه آنان را شايسته نزديك شدن [بيش از حدّ] يافتم؛ زيرا مشركند و نه سزاوار دورى و بدرفتارى، چرا كه با آنان پيمان بسته ايم [و اهل ذمّه هستند]، بنابراين لباسى از نرمش همراه با كمى شدّت و خشونت براى آنان بر خود بپوشان و با رفتارى ميان شدّت و نرمش با آنها معامله كن و نزديك ساختن و تقريب را با دور نمودن آنها با هم بياميز».

امام علي(ع) درباره علت نوشتن موعظه نامه براي فرزندش می فرماید: «آگاهيم از پشت كردن دنيا و چيره شدن روزگار و روى آوردن آخرت به سوى من، مرا از ياد غير خود و توجّه به دنيا و اهل آن باز داشته و اين توجّه، سبب شده تا اشتغال به خود مرا از فكر مردم باز دارد و از هواى نفس مانع شود و حقيقتِ سرنوشتم را برايم روشن سازد و اين امر، مرا به مرحله اى رسانده كه سراسر جدى است و راستي نه شوخى و دروغ؛ چون تو را جزيى از وجود خود بلكه تمام وجودم يافتم گويى كه اگر ناراحتى به تو رسد، به من رسيده و اگر مرگ، دامانت را بگيرد گويا دامن مرا گرفته، لذا اهتمام به كار تو را اهتمام به كار خود يافتم، لذا اين نامه را برايت نوشتم تا پشتوانه تو باشد خواه زنده باشم يا نباشم».

در سوره های «انعام، نمل و عنکبوت» سخن از «تزیین شیطان» است. در معنای آن بعضی گفته اند: منظور همان وسوسه هاى شيطان است كه زشت را در نظر زيبا مى كند و يا با استفاده از عوامل مختلف خارجى اعمال زشت را زينت مى دهد، همان گونه كه گاهى مواد كشنده را در پوشش هايى از شيرينى قرار مى دهند، و انحرافات بزرگ را در لفافه هايى از قبيل عنوان تمدّن و روشنفكرى و آزاد انديشى و امثال آن مى پوشانند.

طبق آیات و روایات، آرزوی طولانی موجب آفاتی است؛ از جمله: 1- موجب قساوت قلب و دوری از خدا می شود؛ در حدیث قدسی آمده: «اى موسى، آرزوى خود را طولانى مكن كه قلب تو را قسىّ مى كند و كسى كه قلب او قسى شد از من دور است». 2- موجب فراموشی آخرت می شود؛ امام علی(ع) می فرماید: «آرزوی طولانى، آخرت را به فراموشی مى سپارد». 3 - موجب تأخیر توبه می شود؛ 4- پشیمانی و حسرت به دنبال دارد؛ 5- موجب افراط و زیاده روی می شود و ...

منظور از «ترتيل» اين است كه قرآن را به طور واضح بخواند؛ یعنی نه مثل شعر به سرعت و نه مثل شن و ريگ بيابان پراكنده و با فاصله زياد؛ بلكه بايستي مكث كند و در قرائت توقف نمايد و به دنبال كيفيّت و اثرپذيرى باشد.

«طول اَمَل» پیامدهای خطرناکي به دنبال دارد از جمله اين كه سرچشمه بسيارى از گناهان‏ است؛ زيرا رسيدن به اين آرزوها معمولاً از طريق مشروع غير ممكن است، و فرد ناچار است كه در كسب درآمدها از طریق نامشروع عمل کند. هم چنين يكى از اسباب مهمّ قساوت قلب‏ است، زيرا طول اَمَل انسان را از خدا غافل مى‏ كند و به دنيا حريص مى‏ سازد و اينها همه اسباب سنگدلى و قساوت است. سبب کفران نعمت است، زیرا آرزوهای دراز، انسان را به آن چه ندارد دلبند می سازد، به همین دلیل آنچه را از نعمت های الهی در دست دارد کوچک می شمرد و ... .