تاوان عمومی در مصائب و بحران ها و مسأله عدل الهی؟!

آيه 25 سوره انفال می فرمايد: «و بترسيد از فتنه ای كه چون آيد، تنها مخصوص ستمكاران شما نباشد [بلکه همه را فرا خواهد گرفت]»؛ آيا اين قضيه با عدل خداوند در تضاد نيست؟!

خدا هرگز عموم را به خاطر عمل گروهى عذاب نمى کند، مگر آنکه منکرات در میان آنها آشکار شود و آنها در عین توانائى سکوت کنند و این عذاب نتیجه پدید آمدن بی عدالتی و ظلمی است که در صورت عمل نیک سیرتان به وظیفه شان در امر به معروف و نهی از منکر، هیچ گاه دامن گیر این جامعه نمی گشت؛ در صورتی که خوبان در برابر عمل بدان سکوت کنند، ناهنجاری‌ مثل موريانه ريشه‌ عدالت اجتماعی را می خورد؛ زیرا عدم اصلاح افراد ناصالح نابودی اجتماع را در پی دارد.

در نتیجه نمی توان گفت چون وظیفه خود را در حیطه زندگی شخصی و فردی انجام داده ام از آثار شوم وظیفه ناشناسی هاى دیگران در امان خواهم ماند. چون در اجتماع، چيزی به عنوان «ضرر فردی» وجود ندارد و هر زيان فردی، امكان اين را دارد كه به صورت يك زيان اجتماعی در آيد. به همين دليل، منطق و عقل حکم می کند در پاك نگه داشتن محيط اجتماعی خود از هر گونه تلاش و كوششي خودداری نکنیم.

جمع بین وقوع بلاهای طبیعی و مسئله عدل الهی؟!

آیا آفرینش بلاهای طبیعی با عدل الهی در تضاد نیست؟!

شرور امور عدمی هستند و آنچه در ظاهر بلا می پنداریم در جای خود خیر است. مثلًا سمومى كه حيوانات سم دار دارند شرّ نيست؛ چون از يك سو وسيله دفاعى آن حيوان در مقابل خطرات مختلف است و از سوى ديگر، با اين سموم، بسيارى از داروهاى حياتبخش ساخته مى شود. باران زیاد نیز باعث پر شدن سفره های زیرزمینی می گردد اما بخاطر ساخت و سازهای غیر اصولی انسان، یا مدیریت نکردن مسیر باران، ممکن است منجر به سیل مرگباری گردد که خانه های فراوانی را تخریب کرده و عده ای را به سوی مرگ بکشاند.
از طرفی حوادث طبیعی از اسباب و مسببات پیروی می کنند. اگر انسان خود را در معرض این امور قرار دهد و اتفاقی برای او بیفتد نباید نظام آفرینش را مقصر بداند. بلاهاي طبيعي با منشاء ساده؛ حوادثي کما بیش قابل پيش بيني هستند و اقدامات پيش گيرانه مناسب و مدیریت حادثه را می طلبند. در مورد زلزله که قابل پیش بینی نیست نیز راه چاره ای که در همه زمان ها مطرح بوده است، ساختن خانه هایی با استحکام بالاتر می باشد.
خداوند برای پیشگری از حوادث طبیعی و آسیب ندیدن بشر، ابزار فراوانی در اختیار او قرار داده است. یکی از این ابزارها عقل است و انسان با مطالعه درباره عواملی که منجر به حادثه می گردد به خوبی می تواند از آنها پیشگیری کند. نه اینکه به قضا و قدر الهی شکایت کند و به عدل خدا شک کند.

نقش تربيتی «مصائب و بلايا» از منظر روايات

آيا روايات اسلامی جنبه تربيتی «مصائب و بلايا» را تأييد می كند؟

در روايات تعبيرات روشنى از رابطه ميان بعضى از مصائب با امور تربيتى وجود دارد كه از طريق عقل و آيات قرآن تأييد شده است. امام على(ع) مي فرمايد: «خداوند بندگان خويش را به هنگامى كه اعمال بد انجام مى دهند، با كمبود ميوه ها و جلوگيرى از نزول بركات و بستن درهاى گنج هاى خيرات به روى آنان، مبتلا مى سازد تا توبه كاران توبه كنند و آنها كه بايد دست از گناه بكشند خوددارى نمايند و پند پذيران پند گيرند و...». همچنین می فرماید: «بلا براى ظالم ادب است و براى مؤمن آزمايش و براى انبياء درجه و براى اولياء كرامت است».

«مصائب و بلایا» ابزاری برای امتحان الهی

قرآن و روایات در تبیین گستره اسباب «امتحان الهی» چه می فرمایند؟

مسأله مصائب و بلايا بازتاب گسترده اى در لابلاى آيات مختلف دارد. خداوند می فرماید: «شما را با بديها و خوبيها آزمايش مى كنيم و به سوى ما بازگردانده مى شويد». خیر و شر در اينجا معناى وسيعى دارد که انواع مصائب، بيمارى ها، فقر و تنگدستى و انواع پيروزى ها و مانند آن را شامل مى شود. همچنین می فرماید: «به يقين همه شما را با امورى همچون ترس، گرسنگى و كاهش در مالها، جانها و ميوه ها آزمايش مى كنيم». در اين آيه، پنج قسمت از مصائب و مشكلات زندگى به عنوان پنج ماده امتحان الهى بيان شده است ...

ابتلاء نيكان و صالحان به «مصائب و بلایا»

چرا در طول تاریخ تعداد زیادی از انسانهای نيكوکار و صالح به مصائب و بلایا دچار شده اند؟

هيچ كس نمى تواند اين حقيقت را انكار كند كه اغلب انسان ها وقتى غرق نعمت اند، ارزش آن را درک نمی کنند؛ آری این مصائب و بلایا به افراد نیکوکار و بدکار هر دو مى رسد؛ نیکوکاران آنچه به آنها مى رسد را مایه تذکر نعمت هاى پروردگارشان در ایام گذشته مى نمایند و این موضوع آنها را به شکرو صبر وا مى دارد و امّا بدکاران هنگامى که چنین آفاتى به آنها رسد، شرارتشان را درهم مى شکند و آنها را از معاصى و زشتى ها باز مى دارد.

گرفتاری ها، نتیجه گناهان یا امتحان الهی؟

بلا و رنج و گرفتاری های ما نتايج گناهان ما می باشد يا امتحانی الهی است؟

مطابق آیات و روایات و بررسی های به عمل آمده، گرفتاری های مختلفی كه در دنیا به سراغ انسان‌ها می آید، حکمت های گوناگونی دارند كه برخی از آنها عبارتند از: آزمایش و امتحان الهی، کفّاره و تطهیر گناهان، و برخی از آنها نیز ثمره بی تدبیری و سهل انگاری های انسان در زندگی است.

«مجازات الهی» در قالب مصائب و بلایا

آيا می توان مصائبی كه به انسان وارد می شود را عذاب و مجازات الهی در مقابل اعمال بد او دانست؟

بر اساس آیات قرآن، بخشى از مصائبى كه دامن گير انسان مى شود مجازاتى است كه بر طبق استحقاق آنان از ناحيه خداوند صادر مى شود و اين، در مورد افرادى است كه مرتكب گناهانى شده اند كه يا به قدرى شديد است كه هم مستوجب عذاب دنيا و آخرت است و يا در حدى است كه تنها با مجازات دنيا شستشو مى شود و در واقع لطفى است از ناحيه خدا بر اين گروه. در واقع مجازاتِ دنيا از منظر خداپرستان و معتقدين به عدل الهى واقعيت دارد؛ ولى براى كسانى كه از سرچشمه آن ناآگاهند ممكن است آن، مصيبتی دردناك تلقى شود.

رابطه بین «گناه» و نزول «بلا» از منظر روايات

روایات اسلامی رابطه بین انجام «گناه» و نزول «بلا» را چگونه تبیین نموده اند؟

روايات اسلامی بخش قابل ملاحظه اى از مصائبى كه دامنگير جوامع انسانى مى شود را ناشی از مجازات و كيفر گناهان می داند. لذا امام صادق(ع) فرمودند: «هنگامى كه خداوند بر قومى غضب كند و عذاب [نابود كننده] بر آنها نازل نسازد قيمت هاى آنها را گران و عمرهايشان را كوتاه مى كند، تجارشان سود نمى برند و نهرهايشان كم آب و ميوه هايشان نمو نمى كند، اشرارشان بر آنها مسلط مى شوند و...». همچنین امام رضا(ع) می فرماید: «هر زمان بندگان گناهان تازه اى را ابداع كنند، خداوند بلاهاى تازه و ناشناخته اى بر آنها مسلط مى سازد».

فلسفه پیدایش «مصائب» در زندگی؟!

فلسفه پیدایش مصائب و بلاها در زندگی انسان چیست؟

بی شك بخشى از حوادث ناراحت كننده، اثر مثبتى در بيداری انسان از خواب غفلت و نجات او از چنگال خودكامگى دارد. در واقع وفور نعمت، قدرت حكومت و برخوردارى از سلامت، چنان انسان را مغرور مى سازد كه به كلى خود را فراموش کرده و همه مواهب را از خود دانسته، و زندگى را جاودانى مى پندارد. انسان در اين حال به موجود خطرناكی تبديل می شود که اگر مشکلی برای او پيش نيايد، زندگى خود را تباه مى سازد. اما گروه انسان های بسیاری از این حوادث پند گرفته و به اصلاح خویش می پردازند و این فلسفه مهم و قابل ملاحظه ایی است.

نقش «مصائب و بلاها» در هدایت انسان؟!

قرآن درباره نقش و جایگاه «مصائب و بلاها» در بيداری و هدایت انسان ها چه بیانی دارد؟

از آنجا كه قرآن يك كتاب بزرگ تربيتى است، فلسفه بلاها در مورد اقوام گناهکار را هشدار و بیداری دانسته و در این باره می فرماید: «ما در هيچ شهر و آبادى پيامبرى نفرستاديم مگر اين كه اهل آن را به سختى ها و رنج ها گرفتار ساختيم؛ شايد بازگردند». همچنین می فرماید: «به آنان از عذاب نزديك [دنيا] پيش از عذاب بزرگ [آخرت] مى چشانيم، شايد باز گردند». آری گروهی در برابر اين گونه حوادث، واكنش مثبت نشان داده و از آن درس گرفته و هدايت شدند و گروهی نه. از این رو بلاها براى گروهى عامل بيدارى بود و براى گروهى اتمام حجت.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمام علىٌّ(عليه السلام)

غايةُ المَکارِم الإيثارُ

اوج مکارم اخلاق، ايثار است

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 24