اگر امام فرد خاصی را با اسم و رسم، نایب خود قرار دهد، به این شخص، نایب خاص می گویند. اما گاهی امام شرایط و ضوابط کلی را بیان میکند تا در طول زمان هر فردی که با معیارها تطبیق کرد نایب عام امام و مرجع شیعیان در امور دین و دنیای آنان خواهد بود، همانند دوران غیبت کبری، که مسلمانان موظفند به واجدان شرایط مراجعه کنند.
غیبت صغری حضرت ولی عصر(عج)، با شهادت امام یازدهم آغاز، و با رحلت آخرین نایب خاص امام به پایان رسید. در این دوران شیعیان به وسیله چهار نایب خاص، با امام در ارتباط بودند و مسائل و مشکلات خویش را با حضرت درمیان می گذاشتند. با پایان غیبت صغری، و آغاز غیبت کبری، شیعیان باید به نائبان عام آن حضرت یعنی فقها رجوع کنند.
قالَ الباقر عليه السّلام :
بَلا فى اِثْنَيْنِ مِنْ اَصْحابِهِ قالَ: فَلمّا مَرَّبِها تَرَقْرَقَتْ عَيْناهُ لِلْبُکاءِ ثُمَّ قالَ: هذا مَناخُ رِکابِهِمْ وَ هذا مُلْقى رِحالِهِمْ وَهيهُنا تُهْراقُ دِماؤُهُمْ، طوبى لَکِ مِنْ تُرْبَةٍ عَلَيْکِ تُهْراقُ دِماءُ الاحِبَّةِ.
بحارالانوار، ج 44، ص 258