مهمترين تفاوت ميان منطق پیامبران الهی با کفار و مشرکین اين بود كه انبياء بر منطق و استدلال و عقل تكيه مى كردند؛ ولى دشمنان شان بر تهديد، ارعاب، زور و شكنجه. منطق حضرت ابراهيم(ع) بيدار كردن مردم با منطق و استدلال بود؛ اما دشمنان او حضرت را به داخل آتش انداختند. حضرت موسی(ع) فرعون را به خداپرستي دعوت كرد؛ اما فرعون او را به زندان تهديد كرد. در عصر و زمان ما نيز، شيعه در مقابل وهّابى هاى سلفى، استدلال هايى معقول، منطقى، متقن و قوى دارد، امّا آنها دست به تهديد، انفجار، كشتار و انواع و اقسام تبليغات بى پايه و اساس مى زنند.

امام علی(ع) با اشاره به ویژگی های آفرینش پروردگار می فرماید: «خداوندی که به علم خود آفریدگان را ابداع کرده بى آنكه الگو بپذيرد و يا از آنان كمك گيرد». بر اساس سخن امام(ع)، خداوند در آفرینش گسترده و نامحدودش، بى سابقه و بى نياز از کمک دیگران است، بر خلاف انسان که در مصنوعات خود از جهان آفرینش الگو می گیرد همانند مخترعان هواپيما که بى شك از پرندگان الهام گرفته اند به همين دليل شباهت زيادى بین هواپيما و پرندگان ديده مى شود، از این رو در بیان آفرينش الهی از لفظ ابداع استفاده می شود.

آيه 22 سوره زخرف از زبان مشرکان چنین بیان می کند: «بلكه آنها مى گويند: ما نياكان خود را بر آيينى يافتيم، و ما نيز به پيروى آنان هدايت يافته ايم». قرآن بلافاصله پيامبر(ص) را مخاطب قرار داده و در آیه 23 مى گويد: اين تقليد كوركورانه و پيروى بى قيد و شرط از عقائد پيشينيان، و اين عذرهاى واهى و بى اساس منحصر به مشركان عرب نيست؛ بلكه «و اين گونه در هيچ شهر و ديارى پيش از تو، انذاركننده اى نفرستاديم مگر اين كه ثروتمندان مست و مغرور آن گفتند: ما پدران خود را بر آيينى يافتيم و به آثار آنان اقتدا مى كنيم».

مهمترین دلیل برای لزوم تحقیق در عقاید دینی دلیل عقلی است. انسان به دلیل قاعده «دفع ضرر محتمل»، باید به دنبال شناخت جهان و تکلیف خود در این مجموعه هستی باشد. ضمن اینکه در تقلید اگر دلیلی برای ترجیح یک عقیده بر سایر عقاید نداشته باشیم ترجیح بلا مرجح پیش می آید. علاوه بر این اعتماد به قرآن و سخن پیامبران و علما و... فرع بر حجیت آنهاست که با تحقیق حاصل می شود و گرنه دور و تسلسل پیش خواهد آمد. آیات قرآن نیز تقلید در عقاید را نکوهش کرده است.

«تعصّب» از مادّه «عَصَب» در اصل به معنى رشته‏ هايى است كه مفاصل استخوان ها و عضلات را به هم پيوند مى ‏دهد سپس اين مادّه به معنى هر نوع وابستگى شديد فكرى و عملى آمده است كه غالباً بار منفى دارد. بديهى است وابستگى‏ هاى غير منطقى نسبت به شخص يا عقيده و يا چيزى انسان را به لجاجت و تقليد كوركورانه نسبت به آن وادار مى‏ كند و سرچشمه بسيارى از كشمكش ها و اختلافات مستمر است.

«تقلید» بر چهار نوع است. نخست «تقليد جاهل از جاهل» كه گروهى نادان چشم و گوش بسته از گروه نادان ديگرى تبعيّت كنند. دوّم «تقليد عالم از جاهل» است. سوّم «تقليد عالِم از عالِم ديگر» است یعنی انسان آگاه، بدون تحقیق به دنبال تبعیت از افراد آگاه دیگری باشد. نوع چهارم «تقليد جاهل از عالم» است كه آنچه را كه انسان نمی داند از افراد آگاه فراگیرد و به آن عمل کند. از اقسام تقلید، سه قسم اول باطل و قسم اخیر به عنوان تقلید مثبت و سازنده محسوب می شود؛ چراکه پایه زندگی فردی و اجتماعی انسان را تشکیل می دهد.

برخی نكات سازنده‏ى این داستان عبارتند از:1- شکستن سدّ تقلید و جدا شدن از هم رنگى با محیط فاسد. 2- هجرت از محیط هاى آلوده. 3- جواز تقیّه. 4- عدم تفاوت در میان انسان ها در مسیر اللّه. 5- امدادهاى شگفت آور الهى به هنگام بروز بحران ها. 6- ضرورت پاکى تغذیه حتى در سخت ترین شرائط. 7- لزوم تکیه بر مشیت خدا، و استمداد از لطف او و گفتن ان شاء اللّه در کارها. 8- لزوم بحث منطقى در برخورد با مخالفان. 9- امکان معاد جسمانى. 10- جوانى همان رعایت اصول جوانمردى است.

طبق آیه 122 سوره «توبه» همواره گروهى از مسلمانان به عنوان انجام یک واجب کفائى، باید به تحصیل علم و دانش در زمینه تمام مسائل اسلامى بپردازند، و پس از فراغت از تحصیل، براى تبلیغ احکام اسلام به نقاط مختلف، مخصوصاً به قوم و جمعیت خود باز گردند، و آنها را با مسائل اسلامى آشنا سازند و از آنجا که آیه یک مفهوم عام دارد، هم قبول گفتار مسأله گویان را شامل مى شود، و هم قبول قول مجتهدان را، و به این ترتیب، با عموم آیه مى توان استدلال بر جواز تقلید کرد.

شرك و بت پرستى مانند ساير پديده هاى اجتماعی، عوامل مختلفى دارد. مانند: الف - گرايش و اُنس به محسوسات و مطالبه خداى محسوس. ب - پناه بردن به پندارهای غلطی مانند: پندار تأثير بت ها در شفاعت. ج - تقليد كوركورانه از نياكان و عدم تحقيق در مسئله خداشناسى. د - سوء استفاده مستكبران و استعمارگران از گرایش مردم به شرك و بت پرستى براى رسیدن به مقاصد شيطانى خود و تحميق خلق.

شرک و بت پرستی از عوامل مختلفی سرچشمه می گیرد که عبارتند از: گرايش و اُنس به محسوسات و مطالبه خداى محسوس؛ پناه بردن به پندارهایی مثل تأثیر بت در شفاعت، قداست مجسمه انبیا و... ؛ تقليد كوركورانه از نياكان و عدم تحقيق در مسأله خداشناسى؛ سوء استفاده مستكبران و استعمارگران از گرايش به شرك و بت پرستى براى رسيدن به مقاصد شيطانى خود و تحمیق خلق،... عوامل مختلفى بوده اند که در طول تاریخ سبب پیدایش فکر بت پرستى یا بقاء و تداوم آن شده اند.