رباخوارى كه پس از آگاهى از زيان هاى ربا، آماده توبه و ترک رباخواری مى شود، نخست باید سودهاى نامشروع را به صاحبانش بازگرداند. حال اگر رباخواری از روى جهل صورت گرفته و رباخوار، جاهلِ غیر مقصّر باشد، محقّقان معتقدند به وسیله توبه، گناه و مجازات برداشته مى شود؛ اما اموال نامشروع را بايد بازگرداند. در واقع قبول توبه رباخواران مشروط به جبران گذشته و اداى حقوق مردم است، در غیر این صورت توبه زبانى اثربخش نیست و سرنوشت دردناك رباخواران را دگرگون نمى كند.

علت حرمت ربای قرضی مشخص است؛ رباخوار چیز اضافه ای از وام گیرنده می گیرد که این عمل سبب تضعیف وام گیرنده و انتقال سرمایه به رباخوار می شود؛ و در اسلام این کار ظلم محسوب می شود. عالمان دینی درباره علت حرمت ربای معاملاتی بیان کرده اند که این معامله مقدمه ای برای سوء استفاده رباخواران می باشد تا ربای قرضی را به صورت معاملاتی انجام دهند.

طبق برخی روایات وارد شده درباره حرمت ربا، همه کسانی که با ربا ارتباط دارند مانند: رباخوار یا هر کسی که آگاهانه از مالی که از ربا بدست آمده استفاده کند، فروشنده مال ربوی، ربا دهنده، محاسبه کننده ربا و شاهد عقد ربا، مورد لعن و نفرین رسول خدا(ص) قرار می گیرند. گستردگی این لعن، نشان دهنده عظمت حرمت ربا و قبح و زشتی آن می باشد.

بین «ربا» و «مضاربه» که در اسلام مشروع شمرده شده است دو فرق اساسی وجود دارد؛ اول اینکه در مضاربه احتمال سود و زیان برای هر دو طرف هست؛ يعنى سرمايه گذار و كارگزار هر دو در سود و زيان سهيم هستند، در حالی که در ربا تمام زیان ها متوجه وام گیرنده و تمام سود برای رباخوار است. دوم اینکه مضاربه كارى معقول و منطقى است؛ زیرا در طريق خدمت به جامعه قرار مى گيرد و در كارهاى توليدى و صنعتى و زراعى و امثال آن استفاده می شود، در حالى كه در «ربا» رباخوار فقط به فکر منافع شخصی اش است.

بسیاری از فلسفه هایی كه براى تأسيس بانك ها متصور است، ذاتاً خلاف شرع نيست، و با احكام و دستورات اسلام منافات ندارد؛ لذا اگر از آنها به طور صحيح استفاده شود و بانك، يك بانك سالم و اسلامى باشد، براى زندگى در جوامع امروزى جزء ضروريات و واجبات است. همچنین لازم به ذکر است که مجرد سوء استفاده از چيزى، دليل بر نامشروع بودن آن نيست؛ به عنوان مثال هواپيما يك وسيله بسيار راحت و خوب براى مسافرت است؛ حال اگر عدّه اى از اين وسيله در جهت جنگ و جنایت استفاده كنند، دليل بر عيب اين اختراع نيست.