مفرد 5 مطلب

تعارض شأن نزول آيه مباهله با ضمائر جمع در «انفسنا» و «نسائنا» و «ابنائنا»!

اگر آيه مباهله در شأن اهل بيت(ع) نازل شده است چرا ضمائر در «انفسنا» و «نسائنا» و «ابنائنا» به صورت جمع آمده است؟

عده‌اي گفته اند كلمات «ابنائنا»، «انفسنا»، «نساءنا» جمعند و بر يك يا دو نفر اطلاق نمي‌شوند؟ پاسخ اينکه اولا: پيغمبر(ص)، تنها امام على(ع) و حضرت فاطمه(س) و دو فرزندشان را به مباهله برد. ثانیا: در قرآن و غیر آن اطلاق صيغه جمع بر مفرد يا تثنيه زیاد دیده شده است. ضمن اینکه بسيار مى شود كه به هنگام تنظيم يك قرارداد، حكم به صورت كلى و به صيغه جمع آورده مى شود تا بر همه مصاديق منطبق گردد؛ ولى در مرحله اجرا، ممكن است مصداق منحصر به يك فرد باشد و اين انحصار در مصداق، منافات با كلى بودن مسئله ندارد.

استعمال صیغه جمع در مفرد در قرآن

آیا لفظ جمع در مفرد استعمال مى شود؟

در آیه «مباهله» (آیه 61سوره «آل عمران»)، در آیه 173  این سوره، در آیه 52 سوره «مائده»، در آیه اول سوره «ممتحنه»، آیه 8 سوره «منافقون» و آیات 215 و 274 سوره «بقره»، تعبیراتى دیده مى شود که عموماً به صورت جمع است، ولى طبق آنچه در شأن نزول آنها آمده، منظور از آن یک فرد بوده است. این تعبیرات، یا به خاطر این است که اهمیت و موقعیت آن فرد و نقش مؤثرى که در این کار داشته روشن شود. و یا به خاطر آن است که حکم در شکل کلّى عرضه شود، اگر چه مصداق آن منحصر به یک فرد بوده باشد.

اطلاق صیغه جمع بر مفرد، در آیه مباهله!

اگر در جریان مباهله، پیامبر(ص) فقط حضرت فاطمه(س) و حسنین(ع)، و امام علی(ع) را همراه خود آورد، پس چرا عبارات آیه در مورد زنان که یک نفر بود و فرزندان که دو نفر بودند و نفوس که دو نفر بودند(پیامبر و علی) به صورت جمع آمده است؟

اجماع علماى اسلام اعم از شیعه و سنى در زمینه ورود این آیه در مورد اهل بیت(ع) و تصریح آنها بر اینکه پیغمبر(ص) غیر از على(ع)  و فاطمه(س) و حسن و حسین(ع) کسى را براى مباهله نیاورد، قرینه آشکارى براى تفسیر آیه خواهد بود. بنابراین، ایراد مزبور تنها متوجه شیعه نمى شود. بلکه همه دانشمندان اسلام باید به آن پاسخ گویند. ثانیاً؛ اطلاق «صیغه جمع» بر«مفرد» یا بر «تثنیه» تازگى ندارد، و در قرآن و غیر قرآن از ادبیات عرب و حتى غیر عرب شواهد بسیارى دارد.

شبهه کاربرد ضمیر جمع، در آیه ولایت

اگر آیه شریفه ولایت در مورد حضرت على(علیه السلام) است، پس چرا ضمیر جمع به کار رفته است؟

در ادبیات عرب «لفظ جمع» در مورد «مفرد» بارها به کار برده شده. از جمله: کلمه «نِسائَنا» و «أَنْفُسَنا» در آیه «مباهله»؛ یا آیه: «اَلَّذِیْنَ قالَ لَهُمُ النّاسُ»؛ و یا آیه: «یَقُولُونَ نَخْشى» و... که در همه آنها لفظ جمع در مورد مفرد به کار رفته و علت آن، گاهی تعظیم آن مورد است و گاهی بیان یک موضوع به شکل کلی است با اینکه مصداق یک فرد بوده و...؛ لذا این کار با وجود قرینه مانعی ندارد.

استعمال صیغه جمع در مفرد در قرآن

چرا در قرآن صیغه جمع در مواردی برای مفرد استعمال شده است؟ آیا این با فصاحت کلام سازگار است؟

در ادبیات عرب مکرّر دیده مى شود که لفظِ جمع در مورد مفرد به کار برده شده، این تعبیر در قرآن، یا به خاطر این است که اهمیت و موقعیت آن فرد و نقش مؤثرى که در این کار داشته روشن شود؛ و یا به خاطر آن است که حکم صادره، در شکل کلّى آن عرضه شود، اگر چه مصداق آن منحصر به یک فرد بوده باشد. در بسیارى از آیات قرآن ضمیر جمع به خداوند، به عنوان تعظیم گفته شده است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله):

مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَحُجَّ فَلْيَمُتْ إِنْ شَاءَ يَهُودِيّاً وَ إِنْ شَاءَ نَصْرَانِيّاً

هر کس حجّ به جاى نياورده بميرد ]به او گفته شود [اگر خواهى يهودى بمير و اگر خواهى نصرانى.

مستدرک الوسائل: 8/18