خداوند رد قرآن می فرماید: «اما آنها که شقاوتمند شدند، در آتش دوزخ زفیر و شهیق دارند، و ناله و نعره و فریاد سر مى دهند». از این رو برخی از مفسرین و لغت شناسان گفته اند: زفير به معنى فريادی است كه با بيرون فرستادن نفس توام باشد، و شهيق ناله توام با فرو بردن نفس است.  لذا منظور از این دو صداى ناله و فریادی است که تمام وجود را پر مى کند، و نشانه نهایت ناراحتى و شدت عذاب دوزخیان است.

خداوند در ارتباط با عذاب استدراج می فرماید: «ما آنها را به زودى از آنجا که نمى دانند تدریجاً به سوى عذاب پیش مى بریم، به آنها مهلت مى دهم، و در عذابشان عجله نمی کنم، چرا که نقشه هاى من محکم و عذاب من شدید است». بر این اساس، گاه خداوند براى مجازات بندگان معاند و لجوج، در مقابل گناهانى که انجام مى دهند، نعمت مى بخشد، اما آنان تصور مى کنند، این لطف الهى است که به خاطر شایستگى، شامل حالشان شده!  اما ناگهان خداوند آنها را از ناز و نعمت به کام عذاب فرو مى فرستد و این دردناکترین شکل عذاب است.

در تفسیر «ضَرِیع» مفسران سخنان گوناگونى دارند. بعضى گفته اند: «نوعى خار است که در هنگام خشک شدن، آن را «ضَرِیع» مى گفتند، گیاهى است سمى که هیچ حیوانى به آن نزدیک نمى شود.»  هم چنین در در حدیثى از پیامبر(ص) نقل شده: «ضریع چیزى است در آتش دوزخ، شبیه خار، تلخ تر از صبر، متعفن تر از مردار و سوزنده تر از آتش، خداوند آن را ضریع نام نهاده است»؛ بعضى نیز گفته اند: «ضَرِیع» طعامى است ذلت آفرین که دوزخیان براى رهائى از آن، به درگاه خدا تضرع مى کنند. در نهایت این تفسیرها هیچ منافاتی با هم ندارد.

خداوند در ارتباط با آتش جهنم می فرماید: «رهسپار شوید به سوى سایه اى از دودهاى خفه کننده آتش که داراى سه شعبه است». بر این اساس شاخه اى از بالاسر، و شاخه اى از طرف راست، و شاخه اى از طرف چپ، از هر طرف این دود غلیظ مرگبار آنها را احاطه کرده، و در کام خود فرو مى برد. سپس می فرماید: «اما سایه اى که آرام بخش نیست و هرگز دوزخیان را از شعله هاى آتش جلوگیرى نمى کند». از این رو مفصود سایه اى است سوزان و خفقان آور، و بر خاسته از دودهاى غلیظ آتش که مى تواند گرماى شعله ها را کاملاً منعکس کند.

یکى از بزرگ ترین مواهب الهى در جهان دیگر این است که خدا با مردم با ایمان از طریق لطف سخن مى گوید، یعنى همان مقامى را که پیامبران الهى در این جهان داشتند و از لذت گفتگو با پروردگار بهره مند مى شدند، مؤمنان نیز در آن جهان به آن مفتخر مى شوند! در مقابل این، خداوند با مجرمان سخن نمی گوید و آنها را مورد لطف قرار نمی دهد و آنجا هم که سخن بگوید، سخنى است از روی بى مهرى، تحقیر، طرد و مجازات، که این خود یکى از دردناک ترین کیفرها است.

خداوند در بیان عذاب های چهارگانه کافران در سوره حج می فرماید «کسانى که کافر شدند لباس هائى از آتش براى آنها بریده مى شود و مایع سوزان و جوشان حمیم دوزخ بر سر آنها ریخته مى شود. هم درونشان را ذوب مى نماید و هم برونشان». سپس می فرماید: «تازیانه ها یا گرزهائى از آهن سوزان براى آنها آماده است و هر گاه بخواهند از دوزخ و غم و اندوه هاى آن خارج شوند آنها را به آن باز مى گردانند، و به آنان گفته مى شود: بچشید عذاب سوزان را!».

«زقّوم» به گفته اهل لغت اسم گیاهى تلخ، بدبو و بد طعم است. هم چنین »راغب» در «مفردات» مى گوید: «زقّوم» هر نوع غذاى تنفرآمیز دوزخیان است.  از سویی قرآن نیز در توصیف «زقوم» می فرماید: «آن درختى است که از قعر جهنم مى روید! و شکوفه آن مانند کله هاى شیاطین است!»  این گونه تشبیه براى بیان نهایت زشتى و چهره تنفرآمیز آن است، زیرا انسان از چیزى که متنفر باشد در ذهن خود براى آن قیافه اى زشت و وحشتناک ترسیم مى کند.

قرآن در توصیف غذا و نوشیدنی جهنمیان مى فرماید: «آیا این نعمت هاى جاویدان و لذت بخش که بهشتیان را با آن پذیرائى مى کنند بهتر است؟ یا درخت نفرت انگیز زقوم؟!»؛ سپس در بیان ویژگی هاى «زقوم» مى گوید: «آن درختى است که از قعر جهنم مى روید! شکوفه آن مانند کله هاى شیاطین است!». بر اساس این آیات، خوردن این غذاى ناگوار و تلخ، تشنگى آور است، اما به هنگام تشنگى چه مى نوشتند؟ قرآن مى گوید: (این دوزخیان بعد از این زقوم آب داغ و کثیفى خواهند داشت». در حقیقت آن غذای دوزخیان و این نوشابه آنان است.
 

بر اساس آیات قرآن، توبیخ و سرزنش فرشتگان، نخستین مجازاتی است که مشرکان با آن روبرو مى شوند، «آنها مى پرسند کجا هستند معبودهائى که غیر از خدا مى پرستیدید». بر اساس این آیه، مجرمان که دست خود را از یاری معبودهای دروغین کوتاه مى بینند، مى گویند: «آنها همه گم شدند و از ما دور گشتند». بر اساس ظاهر آیه، فرشتگان سؤالى مى کنند و مجرمان پاسخ مى گویند، اما در واقع مجازات روانى است براى آنها، که چگونه یک عمر در بیراهه سرگردان بوده و تمام سرمایه هاى خود را از دست داده اند، و هیچ چیز نیاندوخته اند!

خداوند در ارتباط با چگونگی حشر مردگان در قیامت می فرماید: «آنان که بر صورت هایشان به سوى جهنم محشور مى شوند، بدترین محل را دارند و گمراه ترین افرادند!». بر این اساس، فرشتگان عذاب  مجرمان را در حالى که به صورت به روى زمین افتاده اند کشان، کشان به دوزخ مى برند. این از یکسو نشانه خوارى و ذلت آنها است؛ چرا که آنها در دنیا، در نهایت کبر و غرور و خود برتربینی نسبت به خلق خدا را داشتند، خود برتربین بودند و از سوى دیگر، تجسمى از گمراهیشان در این جهان است.