فزونى ياران، شاگردان، پيروان، فرزندان، قوم و قبيله ممکن است باعث تکبر افراد شود. افتخار پادشاهان به لشكرهايشان و فخر بعضى از علما به خاطر فزونى شاگردان يا مريدان و .... مي تواند آنان را گرفتار تكبّر سازد.

هدف از بررسى عدالت صحابه، شناخت شایسته از ناشایسته است، تا پژوهشگر بتواند دین را از صالحان فراگیرد و از فاسدان بپرهیزد. اما از خطیب از ابى زرعه رازى نقل شده: «هر گاه دیدى کسى به عیب جویى یکى از اصحاب پیامبر(ص) مى پردازد، بدان که او زندیق است، چرا که پیامبر(ص) و قرآن حق هستند و اینها را صحابه به ما رسانده اند و اینان مى خواهند گواهان ما را نقد کنند تا قرآن وسنت را باطل سازند، و آنان زندیق هستند». در جواب مى گوییم: رازى به برادر مسلمان خود بدگمان شده و برخى از گمان ها به تعبیر قرآن گناه است.

ضلالت، شرائط و اوصافى دارد که نشان مى دهد گمراهی بدون علت و برخلاف حکمت الهى نیست. طبق برخی از آیات قرآن ضلالت الهى مخصوص فاسقان، ظالمان، کافران، دروغگویان، کفران کنندگان، اسرافکاران و دروغگویان می باشد؛ زیرا از روی اختیار این اوصاف را انتخاب کرده اند و شایسته ضلالت هستند.

عثمان، بدعت هایی در اسلام به وجود آورد که باعث خشم مسلمانان شد. مانند: سپردن امارت ها به دست بنى امیّه به ویژه فاسقان و سفیهان و افراد بى دین آنها و بخشیدن غنائم به آنان و آزار و ستمهایى که در مورد «عمّاریاسر» و «ابوذر» و «عبدالله بن مسعود» روا داشت و کارهاى دیگرى از این قبیل که در آخر خلافت خویش انجام دا. لذا عدّه اى از یاران پیامبر(ص) گرد هم آمدند و مراتب اعتراض خود را به او رساندند؛ عثمان به جاى برخورد منطقى، پاسخ اهانت آمیزى به ایشان داد و این سرآغاز شورش عمومی و قتل او شد.

برخی معتقدند امام حسین(ع) خود را فدا کرد تا گناهان امت بخشیده شود و اسباب نجات آنان گردد. در مقابل، امت نیز با برپایی مجلس عزا، از امام تشکّر و سپاس گزاری می کنند. این تحلیل با هیچ یک از مبانی دینی سازگار نیست و سبب شده عده ای گمان کنند، هر کس هر اندازه در فساد غوطه ور باشد با گریه بر آن حضرت بخشیده شده و اهل نجات می گردد.

منافقان، داراى اوصاف و ویژگى هائى مى باشند که به خاطر وجود این ویژگى ها زمینه آمرزش در آن ها وجود ندارد. به همین جهت خداى متعال به پیامبر(ص) مى فرماید: «تفاوتى نمى کند براى آنها استغفار کنى یا نکنى، هرگز خداوند آنها را نمى بخشد».

درباره سجین که به بدکاران وعده آن داده شده است دو تفسیر وجود دارد که باهم منافاتی ندارند: 1- به معنى دیوان کل اعمال بدکاران. 2- به معنى زندان عظیمى است براى همه بدکاران، و معلوم است که اینها علت و معلول یکدیگرند، یعنى هنگامى که نامه عمل انسان در دیوان کل اعمال بدکاران قرار گرفت، همان سبب مى شود که او را به پست ترین مقام و قعر دوزخ بکشاند.