عصمت يك نيروى درونى است كه دارنده آن را از هر گونه گناه و خطا باز مى دارد. به اين ترتيب، عصمت بر دو نوع است: 1. مصونيت از گناه. 2. مصونيت از خطا و اشتباه. در ميان پيروان اديان، در مورد لزوم عصمت پيامبران، اختلاف نظرهاى غير قابل انكارى وجود دارد. تنها گروهى كه معتقد به لزوم عصمت پيامبران ـ از نظر نوع، كيفيت، زمان، عمدى، سهوى، صغيره و يا كبيره ـ است، شيعه اماميّه مى باشد.

از ميان شرايط و امتيازات لازم جهت احراز مقام نبوّت، سه موضوع بيش از همه اهمّيّت دارد: 1. معصوم بودن. (مصونيت از گناه و خطا). 2. علم و دانش كافى. 3. منزّه بودن از عيوب تنفّرآميز جسمى.

در ميان علماى عقايد اسلامى در زمينه چگونگى تأثير معنوى «شفاعت» گفتگو است؛ «وعیدیه» معتقدند كه شفاعت اثرى در زدودن آثار گناه ندارد؛ ولی «تفضيلیه» معتقدند شفاعت مخصوص گناهكاران است و اثرش، سقوط مجازات و كيفر مى باشد؛ اما «شیعه امامیه» معتقد است شفاعت شامل گناهکاران و توبه کنندگان می شود و شفاعت توبه کننده باعث رفعت مقامش می شود، زیرا با توبه به مرحله قبل از گناه رسیده است و با شفاعت می تواند ارتباط با شفاعت کننده برقرار کند و رفعت مقام يابد.

امام علي(ع) درباره «راستگوئي متّقین» می فرماید: «پرهيزكاران در اين دنيا صاحب فضايلى هستند که گفتارشان راست است». نخستين گام در خودسازى و تربيت انسان ها، اصلاح زبان است؛ زبانى كه بيشترين گناهان كبيره با آن انجام مى شود و بهترين عبادات به وسيله آن صورت مى گيرد و اگر اصلاح شود، همه وجود انسان رو به صلاح مى رود و اگر فاسد شود، همه رو به ويرانى مى گذارند.

امام علي(ع) در خطبه 176 «نهج البلاغه»، «ظلم» را بر اساس مجازات آنها به سه دسته تقسیم كرده است: 1. ظلمی که هرگز بخشوده نخواهد شد، كه شرك به خدا است. 2. ظلمی که بخشوده می شود و بازخواست ندارد، مانند ستمی که بندگان با ارتکاب گناهان صغیره به خویشتن کرده اند. 3. ظلمی که بدون کیفر نخواهد بود، مانند ظلم بندگان به یکدیگر است که مجازات آن شدید است و تا صاحب حقّ از آن نگذرد، خداوند نمی بخشد.

در اسلام «کم فروشی» از گناهان کبیره است و بسیار از آن مذمّت شده است، «قرآن» مي فرمايد: «واى بر كم فروشان! آنان كه وقتى براى خود چيزى از مردم با پيمانه مى گيرند، [حقّ خود را] به طور كامل دريافت مى دارند؛ ولى هنگامى كه براى ديگران پيمانه يا وزن مى كنند، كم مى گذارند، آيا گمان نمى كنند كه برانگيخته مى شوند، در روزى بزرگ؟!». هرچند آيات «قرآن» در مورد كم فروشى در تجارت و مسائل مالى سخن مى گويد؛ ولى اين گناه بزرگ، اختصاص به مسائل اقتصادى ندارد و هركس مسئوليّتى داشته باشد و در حوزه مسئوليّت خود كم كارى كند، شامل او نيز مى شود.

اكثريّت متخصّصان مسائل فقهى شيعه، و همچنين اهل سنّت، معتقدند كه: ترك هر يك از واجبات الهى، و ارتكاب هر كدام از گناهان تعزير دارد؛ مشروط بر اين كه حدّ شرعى نداشته باشد. مرحوم صاحب جواهر در اين زمينه نقل مى كند: هيچ گونه اشكال و اختلافى در بين فقها نيست در اين كه هر كس كار حرامى كند، يا واجبى را ترك نمايد كه از گناهان كبيره محسوب شود، حاكم شرع حق دارد وى را تعزير نمايد.

روايات اسلامى درباره «شفاعت» تأكيد دارند كه انسان گناهکار باید پشیمان و نادم از ظلم و قانون شکنی خود باشد و در صدد جبران برآید و هر كس دوست دارد مشمول شفاعت گردد بايد خشنودى خدا را جلب كند. تواتر روايات مربوط به شفاعت ميان شيعه و اهل سنت به حد تواتر رسيده است.