تشبیه 17 مطلب

منظور از راندن شیاطین با شهاب آسمانی در بیان قرآنی؟!

قرآن در آیه 16- 18 سوره حجر سخن از «برجهای محفوظ» در آسمان می کند که خداوند آنها را با «شهاب مبین» در برابر نفوذ «شیاطین» حفظ می کند، آیا این سخن با علم جدید و درک ما از شهاب سنگ سازگار است؟!

این آیه شبيه آياتى است كه با تمثیل و کنایه در صدد تشبيه «معقول» به «محسوس» است. منظور از آسمان در آن عوالم ملكوت است و منظور از نزديک شدن شياطين به آسمان و «استراق سمع» و «طرد شدن آنها» به وسيله «شهاب ها» اين است كه اين شياطين هر گاه بخواهند به عالم فرشتگان نزديک شوند، به وسيله نور ملكوت طرد مى شوند. البته از آنجا که می توان با شواهد قرآنی و حدیثی، آسمان را به معنای آسمان معنوی و ستارگان را می توان به معنای شخصیت های روشنی بخش جامعه انسانی دانست، با توجه به این معانی، معنای آیه این است که همواره شياطين در تلاشند تا به آسمان حقیقت راه يابند و با انواع‏ وسوسه ها در دل مؤمنان راستين و حاميان حق نفوذ كنند. اما مردان الهى و رهبران راه حق از پيامبران و امامان گرفته تا دانشمندان متعهد، با امواج نيرومند علم و تقوای خود آنان را از نزديک شدن به اين آسمان باز می دارند.

هشدار امام علي(ع) درباره خطر «تشبیه» خدا به مخلوقات

امام علي(علیه السلام) درباره افتادن در وادی «تشبیه» چه هشداري داده است؟

امام علي(ع) درباره قرار گرفتن در پرتگاه «تشبیه» هشدار داده می فرمايد: «گواهى مى دهم آن كس كه تو را به مخلوقاتت تشبيه كند و براى تو همانند آنها اعضاى مختلف قائل شود، هرگز در اعماق ضمير خود تو را نشناخته و يقين به اين حقيقت كه براى تو شبيه و نظيرى نيست در درون جانش قرار نگرفته است؛ و گويا سخن تابعان را نشنيده است! آن روز كه مى گويند: به خدا سوگند! ما در گمراهىِ آشكار بوديم كه شما را با پروردگار جهانيان برابر مى شمرديم». مراد امام(ع) اشاره به گمراهى گروه «مجسّمه» و كفر آنهاست كه براى خدا جسم و اعضاء و پيكر قايل بودند و ذات پروردگار را تا سر حدّ يك مخلوق ضعيف و ناتوان تنزّل داده بودند.

نهي روایات از «تشبيه» در شناخت خداوند

دیدگاه روايات اسلامي در مورد «تشبيه» چیست؟

درّه خطرناك «تشبيه» بر سر راه همه پويندگان راه «معرفت الله» قرار دارد و روايات در اين زمينه هشدارهاي فراوانى داده اند تا مردم از تشبيه در راه معرفت الهي فاصله بگيرند. امام علي(ع) مي فرمايد: «آنانكه تو را با پاره اى از مخلوقات مساوى بدانند تو را نظير آنها شمرده اند، و كسانى كه نظيرى براى تو قائل شوند به محكمات آيات كافر شده اند». همچنین امام صادق(ع) می فرماید: «بندگان توانائى توصيف خداوند را ندارند و هرگز به كُنه عظمت او نمى رسند، چشم ها او را نمى بيند و او چشم ها را مى بيند و او لطيف و خبير است».

«توقيفی» بودن اسماء خدا

آيا اسماء خداوند «توقيفی» است؟

نام هاى خداوند حاكى از اوصاف او است، و مانند اوصافش بى نهايت است. اما روايات تاکید می کند هيچ كس حق ندارد، نامى را بر خدا بنهد و او را به وصفى توصيف كند مگر آنچه در قرآن و احاديث معتبر آمده است؛ چون بسيارى از نام ها و اوصاف آميخته با مفاهيمى است كه از نقائص مخلوقات و محدوديت آنها خبر مى دهد، و اطلاق آنها بر خداوند ما را از معرفت او دور مى‌كند و در پرتگاه شرك و تشبيه مى افكند. لذا مشهور دانشمندان قائلند كه اسماء الله «توقيفى» هستند؛ يعنى اطلاق نامى بر خداوند منوط بر اجازه شرع است.

مواجهه امام رضا(ع) با شبهات كلامی

امام رضا(عليه السلام) در عصر خود با چه ديدگاه‌ های كلامی انحرافی مواجه بودند؟

امام رضا(ع) در عصر خود با ديدگاه های كلامی انحرافی مواجه بودند كه بيشتر از سوی معتزله و اهل حدیث مطرح می شد. مباحث مربوط به توحید، به ویژه بحث صفات خدا، از جمله صفت عدل که ارتباط مستقیمی با موضوع جبر و اختیار داشت، از داغ ترین مباحث کلامی آن عصر بود. اهل حدیث نیز با پذيرش ظاهر آیات و روایاتی که دالّ بر تشبیه بود، خدا و صفاتش را به شکل یک انسان تصویر کرده و برای او چشم و دست و پا و ... قائل بودند. همچنین از ديگر مباحث كلامی می توان به مسأله رؤیت خدا، اثبات دست برای خدا و بخشوده نشدن گناهان کبیره اشاره كرد.

انحرافات كلامی در عصر امام هادی(ع)

امام هادی(ع) در دوران امامت خود با چه انحرافات كلامی مواجه بودند؟ و چگونه با آنها مقابله كردند؟

از مسائل کلامی مطرح در زمان امام هادی(ع)، بحث «تشبیه» و «تنزیه» خدا بود كه ايشان بر حقانیت «تنزیه» تأکید کردند و تلاش نمودند تا شيعه را از اين تهمت برهانند. ايشان فرمودند: «از ما نیستند کسانی که گمان ‌كنند خدا جسم است و ما در دنیا و آخرت از آنها بیزاریم. جسم، خود مخلوق است و خالق آن خداست و اوست که به آن جسمیت بخشیده است». مسئله ديگر «رؤیت خدا در قیامت» بود كه امام(ع) آن را محال دانستند. در مسأله «جبر و اختیار» نیز امام هادی(ع) در رساله ای به شرح حدیث «لاجبر و لاتفویض بل امر بین الامرین» پرداختند.

اعتماد سلفیه بر احادیث جعلى

اعتماد سلفیه بر احادیث جعلى چه آثارى را در پى داشته است؟

مسأله تشبیه و تجسیم از مباحث اعتقادی سلفیّه می باشد، آنان خدا را دارای صورت انسانی می دانند و منشأ این افکار احادیثی جعلی مثل: «خلق الله آدم علی صورته» و «ینزل ربنا» و... است که بدون تاویل بر ظاهر خود حمل کرده اند.

جايگاه «اعتدال» در تعاليم اسلامي

اصل «اعتدال» از چه جایگاهی در تعالیم اسلامی برخوردار است؟

«اعتدال» اصلى است كه بر تمام تعليمات اسلامى حاكم است و يك مسلمان بايد در عقيده، برنامه هاى اجتماعى، عبادت، اقتصاد و ديگر برنامه‌ها، آن را رعايت كند. بنابراين انسان نمى تواند موجودي يك بعدى باشد؛ بلكه بايد متفكر، باايمان و همه جانبه باشد.

منظور از «خداجوئی»، «خدايابی» و «خداشناسی»

منظور از «خداجوئی»، «خدايابی» و «خداشناسی» چیست؟

«خداجوئى» به انگيزه هاى معرفت خداوند و «خدايابى» به مسأله اثبات وجود خدا و «خداشناسى» به بحث پيرامون صفات او مى پردازد. از اين سه آنچه مشكل است خداشناسى است. صفات خدا مانند ذاتش بى نهايت است و اسماء او نيز بي شمار. يك وجود لايتناهى كمالات لايتناهى دارد. صفات خدا با آنچه ما ديده و شنيده ايم قابل مقایسه نيست؛ چرا كه صفات مخلوقين آميخته با نقص است و صفات او خالى از نقص. به اين دليل در راه شناسايى صفات خدا بايد با احتياط گام برداريم تا از خطر تشبيه و قياس در امان بمانيم.

امکان شناخت «صفات خداوند»

آیا شناخت «صفات خداوند» امکان پذیر است؟

در بحث «صفات خدا» هر گروهى راهى رفته و گرفتار افراط و تفريط‌ هايى شده اند. بعضى در گرداب «تعطيل» فرو رفته و گفته اند: ما از صفات خدا چيزى نمى فهميم جز همان مفاهيم منفى. مثلا از صفت «عالم» مى فهميم كه او جاهل نيست. از سوىی گروهى گرفتار «تشبيه» شده اند كه نه تنها صفات ممكنات را برای خداوند قائل شده اند، بلكه او را دارای جسم، دست، پا و... دانسته اند. اما قول حق این است كه معرفت اجمالى خداوند نه تنها ممكن بلكه لازم مى باشد، اما معرفت تفصيلى يعنى احطه علمی به كنه ذات و صفات او غير ممكن است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمامُ عليٌّ(عليه السلام)

مَن راقبَ أجلَهُ اغتَنَمَ مُهَلَهُ

هر که مراقب اجل خود باشد، فرصتهايش را غنيمت شمارد

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 44