بر اساس شواهد تاریخی پس از قتل عثمان، جمعی از اصحاب نزد امام علی(ع) آمده و گفتند: ما کسی را سزاوارتر از تو به خلافت نمی ‌شناسیم؛ امام فرمودند: وزیر بودن برايم بهتر از امیري است. آنان گفتند: جز بیعت با تو، چیزی را نمی ‌پذیریم. امام كه حاضر به بیعت در خفا نبود، روی به مسجد آورد و فرمود: نیازی به خلافت نداشته و آن را با کراهت، و به شرط تعهد مردم به همراهی آنان پذیرفته است. روز بعد، مردم در مقابل اصرار امام به كناره گيری باز هم ايستادند و در آغاز طلحه و زبیر و سپس مهاجرین و انصار با امام بیعت کردند.

«ابو جعفر اسكافى» گويد: «همه مردم مى دانند كه على(ع) افتخار پيشگامى به اسلام را داشت... ايشان پيوسته مى فرمود: من اولين كسى هستم كه اسلام آوردم و اين مسأله از هر مشهورى مشهورتر است و ما كسى را در گذشته نيافتيم كه اسلام على(ع) را سبك بشمرد يا بگويد او در حالى اسلام آورد كه كودك خردسالى بود». رواياتى كه على(ع) را اول كسي مي داند كه دعوت پيامبر(ص) را پذيرفت، فضيلتى بى مانند براى آن حضرت در بر دارد كه هيچ كس در آن با او برابرى ندارد و به اين دليل، شايسته ترين فردِ امّت، براى جانشينى پيامبر(ص) بوده است.

اهل سنت، رواياتى در مورد خلافت خلفاء نقل كرده اند كه خود به جعلی بودن آنها تصريح نموده اند. علاوه بر ضعف سندی این روایات، با مراجعه به تاريخ پى مى بريم كه حتی خود خلفا، قبل و بعد از خلافتشان هرگز به اين گونه روايات استدلال نكردند و اين  بهترين شاهد و قرينه اى است كه اين احاديث بعد از خلافت آن ها و به جهت تقويت قلوب مردم و مشروعيت بخشيدن به خلافت آنان جعل شده است.

آیات 29 تا 32 سوره «طه» از قول حضرت موسى(ع) می گوید: «خداوندا وزيرى از خاندانم براى من قرار ده، برادرم هارون را، با او پشتم را محكم كن و او را در كارم شريك ساز». در ذيل اين آيات روايات متعددى در منابع معروف اهل سنت ديده مى شود كه حكايت از اين دارد كه پيامبر(ص) براى پيشبرد اهداف رسالتش همين خواسته را از خداوند تقاضا كرد. با اين تفاوت كه به جاى نام هارون نام على(ع) را گذاشت.

روایات بسیاری در این باره وجود دارد. از جمله امام صادق(ع) مي ‌فرمايد: «علم را طلب كنيد و خود را به حلم زينت دهيد و براى كسانى كه به آنها علم مى آموزيد، متواضع باشيد و نيز براى كسانى كه از آنها علم مى گيريد، خاضع باشيد». در جای دیگر آن حضرت می فرماید: «دانش دوست مؤمن و بردبارى وزير و عقل امير لشكريان مؤمن است». اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «دانشمند داراى سه علامت است: دانش، حلم، آرامش». در حديث ديگرى امام علی(ع) فرمود: «بى حوصلگى و غفلت در قلب عالم نمى باشد».

دو عامل در تربيت و پرورش افراد جامعه نقش مؤثر دارد؛ يكي ايمان به مبدا است كه باعث مي شود خدا را در هر حال مراقب خود بدانيم و ديگري ايمان به معاد است كه به ما مي فهماند همه چيز در قيامت بر اساس عدل الهي محاسبه مي شود و به هيچ كس ظلمي نمي شود. نبود ايمان به مبدا باعث توجيه كشتار مردم ژاپن مي شود و بودن اين عامل باعث اصلاح رفتار علي بن يقطين و عذرخواهي او از ابراهيم جمال مي شود.

ابن شهر آشوب در کتاب «مناقب»این شعر را از عبدى نقل کرده است:
ما لعلیٍّ سوى أخیه *** محمّد فی الورى نظیرُ؛ براى على غیر از برادرش محمّد در میان آفریدگان نظیر و مانندى نیست.
فداهُ إذ أقبلتْ قُرَیشٌ *** علیه فی فرشِهِ الأمیرُ؛ امیرمؤمنان وقتى قریش در رختخواب وى به او هجوم آوردند، خود را فداى او کرد.
وافاه فی خُمٍّ وارتضاه *** خلیفةً بعدَهُ وزیرُ؛ پیامبر در غدیر خم تمام حقِّ او را ادا کرد و او را براى جانشینى پس از خود و وزیر بودن انتخاب کرد.
 

ابو اسماعیل اینگونه سروده: «جدّ من وزیر و پسر عموى مصطفى، على است که بسیار جنگجو و دلیر بود. نخستین کسى که نماز خواند و پروردگارش را واحد دانست و صاحب روز درخت بزرگ مغیلان(روز غدیر) آن هنگام که احمد برخاست و با صداى بلند ندا داد: «اى على تو را نسبت به خود به منزله هارون نسبت به موساى پاک و کلیم قرار دادم»...».

طبرى از على(ع) نقل مى کند: «وقتی آیه انذار بر پیامبر(ص) نازل شد، حضرت به من فرمود: ...طعامی درست کن و بنى عبدالمطلب را جمع کن تا آنچه را به آن مأمور شده ام ابلاغ کنم. روز میهمانی ایشان فرمود: کدام یک از شما مرا در رسالتم کمک می کند تا برادر و وصىّ و جانشین من باشد؟ همگى سکوت کردند. ولى من که سنّم از همه کمتر بود اجابت کردم، بعدپیامبر فرمود: همانا این شخص برادر و وصّى و جانشین من در میان شما است. پس به دستورات او گوش داده و او را اطاعت کنید...».

با مراجعه و تدبّر در آیات قرآن پى مى بریم که امامت و حکومت به امر خداوند است و به هر کس که صلاح بداند واگذار مى کند، مانند:  سوره بقره، آیه 124،  سوره طه، آیات 25 تا 30،  سوره طه، آیه 36،  سوره ص، آیه 26،  سوره انبیا، آیه 73،  سوره قصص، آیه 41.