آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بعضی از علما به استناد دو روایت عقیده دارند که مختار فاسد العقیده بوده و مستحق ورود در آتش است. اولا: هر دو روایت ضعیف هستند. ثانیا: می توان صدورشان از معصوم را حمل بر تقیه کرد.

بعضی از علما عقیده دارند که مختار بن ابی عبیده ثقفی فردی درست عقیده نبوده و مستحق ورود در آتش است، به همین دلیل وارد جهنم می شود اما با شفاعت امام حسین(علیه السلام) از آن خارج می گردد. علامه مجلسی (قدس الله نفسه) مایل به این قول شده است و آن را راه حلی برای جمع بین اخبار مختلفی - که درباره مختار وارد شده اند - قرار داده است.(1)

کسانی که معتقد به جهنّمی بودن مختار هستند به دو روایت استناد می کنند:

1.  «ما رواه الشیخ [الطوسی] بإسناده عن محمد بن علی بن محبوب، عن محمد بن أحمد بن أبی قتادة، عن أحمد بن هلال، عن أمیة بن علی القیسی عن بعض من رواه، عن أبی عبد الله(علیه السلام)، قال: قال لی یجوز النبی(صلی الله علیه وآله) الصراط یتلوه علی و یتلو علیا الحسن و یتلو الحسن الحسین، فإذا توسطوه نادى المختار الحسین (علیه السلام) یا أبا عبد الله إنی طلبت بثأرک فیقول النبی(صلی الله علیه وآله) للحسین(علیه السلام): أجبه فینقض الحسین فی النار کأنه عقاب کاسر، فیخرج المختار حممة و لو شق عن قلبه لوجد حبهم(2) فی قلبه».(3)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: در روز قیامت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از پل صراط عبور می کند در حالی که امام علی(علیه السلام) پشت سر ایشان و امام حسن (علیه السلام) پشت سر امام علی(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) پشت سر امام حسن(علیه السلام) قرار دارند، وقتی به میانه صراط می رسند، مختار [از میان جهنم] صدا می زند یا ابا عبدالله من انتقام خون تو را گرفتم، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به امام حسین(علیه السلام) می فرماید: جواب او را بده، پس امام حسین(علیه السلام ) چون عقاب شکارى به فریادش می رسد و او را از آتش نجات می دهد در حالی که [از آتش جهنم] سیاه شده است، و اگر قلب او شکافته شود محبت آن دو نفر در قلبش یافت می شود، (یعنی به سبب محبت شیخین به آتش جهنم مبتلا شده است).

2.  «و ذکر فی السرائر عن کتاب أبان بن تغلب قال: حدثنی جعفر بن إبراهیم بن ناجیة الحضرمی، قال: حدثنی زرعة بن محمد الحضرمی عن سماعة بن مهران قال: سمعت أبا عبد الله(علیه السلام) یقول: إذا کان یوم القیامة مر رسول الله(صلی الله علیه وآله) بشفیر النار، و أمیرالمؤمنین و الحسن و الحسین(علیه السلام). فیصیح صائح من النار. یا رسول الله یا رسول الله یا رسول الله أغثنی. قال فلا یجیبه قال: فینادی یا أمیرالمؤمنین یا أمیرالمؤمنین یا أمیرالمؤمنین ثلاثا أغثنی، فلا یجیبه، قال: فینادی یا حسن یا حسن یا حسن أغثنی، قال فلا یجیبه، قال فینادی یا حسین یا حسین یا حسین أغثنی أنا قاتل أعدائک، قال فیقول له رسول الله(صلی الله علیه وآله) قد احتج علیک، قال فینقض علیه کأنه عقاب کاسر قال فیخرجه من النار قال: فقلت لأبی عبد الله(علیه السلام)من هذا جعلت فداک؟ قال(علیه السلام) المختار قلت له فلم عذب بالنار و قد فعل ما فعل؟ قال (علیه السلام) إنه کان فی قلبه منهما شی‏ء، و الذی بعث محمدا(صلی الله علیه وآله) بالحق لو أن جبرئیل، و میکائیل. کان فی قلبهما شی‏ء لأکبهما الله فی النار على وجوههما».(4)

امام باقر(علیه السلام) می فرمود: زمانی که روز قیامت فرا می رسد پیامبر اسلام و امیر المؤمنین و حسن و حسین(صلى اللَّه علیهم اجمعین) از نزدیک جهنم عبور خواهند کرد. شخصى که در جهنم است سه مرتبه فریاد می زند: یا رسول اللَّه به فریادم برس! ولى پیغمبر خدا جوابى به او نخواهد داد. سه مرتبه فریاد می زند: یا امیرالمؤمنین به فریادم برس! آن حضرت هم جوابى به او نخواهد داد. سپس سه مرتبه فریاد میزند: یا حسن به فریادم برس، آن حضرت هم جوابى به او نخواهد داد. سپس سه مرتبه فریاد می زند: یا حسین به فریادم برس، من قاتل دشمنان تو می باشم. پیامبر خدا به امام حسین می فرماید: وى بر تو اتمام حجت نمود. امام حسین(علیه السلام) پس از این جریان چون عقاب شکارى به فریادش می رسد و او را از آتش نجات می دهد.

راوى می گوید: من به امام صادق(علیه السلام) گفتم: فدایت شوم آن شخص که در آتش است کیست؟ فرمود: مختار است. گفتم: براى چه در آتش معذّب خواهد شد در صورتى که قاتلین امام حسین را کشت!؟ فرمود: براى اینکه اندکى از محبت آن دو نفر را در قلب خود داشت. قسم به حق آن خدائى که حضرت محمّد صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را بحق مبعوث کرد اگر در قلب جبرئیل و میکائیل هم چیزى از (محبت آنان) باشد خدا ایشان را از ناحیه صورت داخل آتش جهنم خواهد کرد.

نقد: هر دو روایت ضعیف هستند، روایت تهذیب اولا: به خاطر مرسله بودن(5) و ثانیا: به خاطر امیة بن علی القیسی(6) ضعیف است. روایت سرائر به این خاطر ضعیف است که وثاقت جعفر بن ابراهیم الحضرمی اثبات نشده است(7)، علاوه بر آن روایت کردن ابان بن تغلب (8) از جعفر بن ابراهیم الحضرمی، و روایت او از زرعة بن محمد الحضرمی عجیب است، برای اینکه اگر جعفر بن إبراهیم همانی باشد که شیخ طوسی او را از اصحاب امام رضا(علیه السلام) بر شمرده است(9) ، در این صورت ابان بن تغلب نمی تواند از او روایت کند(10)، و اگر همانی باشد که برقی او را از اصحاب امام باقر(علیه السلام) بر شمرده است(11)، در این صورت روایت جعفر بن إبراهیم از زرعة بن محمد الحضرمی عجیب خواهد بود (12)، ضمن اینکه در کتاب محمد بن ادریس (السرائر) تخلیط وجود دارد.(13)

علاوه بر ضعف اسناد روایات ذم مختار، می توان صدورشان از معصوم را حمل بر تقیه کرد.

در مدح مختار همین بس که او دل اهل بیت(صلوات الله وسلامه علیهم ) را با انتقام از قاتلان امام حسین(علیه السلام) شاد کرد، این خدمت بزرگی برای اهل بیت(صلوات الله وسلامه علیهم ) بود که مختار به سبب آن مستحق پاداش از ایشان است، آیا احتمال دارد که رسول الله(صلی الله علیه وآله) و أهل البیت(علیهم السلام) چشم از این خدمت بزرگ بپوشند؟ در حالی که آنها معدن کرم و احسان هستند.

محمد بن حنفیه  - برادر امام حسین(علیه السلام) - در میان چند نفر از شیعیان نشسته بود و مختار را سر زنش می کرد که چرا در قتل عمر بن سعد تأخیر کرده است، هنوز کلامش تمام نشده بود که سر دو نفر(عمر بن سعد و عبید الله بن زیاد) از قاتلان امام حسین (علیه السلام) در نزد او حاضر شد، پس وی بر زمین افتاد و سجده کرد و دستهایش را گشود و گفت: بار خدایا این روز مختار را فراموش نکن و از طرف اهل بیت پیامبرت محمد (صلی الله علیه وآله) بهترین پاداش را به او بده، قسم به خدا پس از این برای مختار سرزنشی نیست (14).(15)

وقتی محمد بن حنفیه چنین واکنش نشان می دهد از اهل بیت پیامبر (صلوات الله و سلامه علیهم) که معدن کرم و احسان هستند انتظار بیشتری می رود [که برفرض مختار ضعف هایی هم داشته باشد بخاطر خدمات او از او راضی باشند].