رعایت عدالت، تنها امری توصیه شده در زمان حیات آدمی نیست، بلکه آموزه های اسلامی، آدمی را حتی برای تقسیم عادلانه ما ترک و اموالش در زمان بعد از مرگ نیز مورد خطاب قرار داده است. در حديثى از امام باقر علیه السلام مى خوانيم: «كسى كه در وصيتش عدالت را رعايت كند، همانند اين است كه همان اموال را در حيات خود در راه خدا داده باشد، و كسى كه در وصيتش تعدى كند، نظر لطف پروردگار در قيامت از او بر گرفته خواهد شد».

بر اساس آيه ۲۹ سوره بقره یعنی «خَلَقَ‏ لَكُمْ‏ ما فِي‏ الْأَرْضِ‏ جَمِيعاً»، نعمت هاى عالم براى همه انسانها آفريده شده و بر اساس بيان اميرمؤمنان علیه السلام «به زمين و آسمان از سوى خداوند فرمان داده شده كه به انسانها سود رسانند و براى مصالح انسانها برپا داشته شوند و آسمان و زمين نيز از اين فرمان اطاعت بردند».

در صورتى اين هدف و اين علت غايى آفرينش، تحقق مى يابد و نقض نمى شود كه همه مردم توان بهره ورى از اين مواهب و نعمت هاى طبيعى را داشته باشند و در حوزه اقتصاد هر يك از افراد به حق خود از ثروت و درآمدهاى جامعه دست يابد؛ يعنى در حوزه رفتارها و روابط اقتصادى، عدالت مراعات شود و به حقوق اقتصادى افراد ظلم نگردد.

منظور از انصاف در برابر مردم، ترك هرگونه تبعيض و تمايل به افراد مورد نظر است. از آنجايى كه عدالت سبب مى شود انسان حقوق اجتماعى را در ميان خود و ديگران عادلانه تقسيم كند، از اين جهت به آن انصاف گفته اند.

در اسلام مسائل اعتقادى از سایر مسائل - از جمله مسائل اخلاقی و غیر آنها - جدا نيست. توجّه به اوصاف الهى به عنوان یکی از مسائل اعتقادی سبب مى شود كه انسان چشم دل را عميقا به آن نقطه كمال مطلق بدوزد و سعى كند در سير درونى و برونى، خود را به او نزديك و نزديك تر سازد و اين نزديكى سرانجام سبب تخلّق به اخلاق الهى و انعكاس صفات او در اخلاق و عمل انسان مى شود.

یکی از اوصاف الهی، «عدل» و «عدالت» است. عدالتى كه نشانه هاى آن در جاى جاى عالم هستى، در آسمان ها، در زمين، در وجود خود انسان، در ضربان قلب و گردش خون او و بالأخره در سراسر اين جهان ديده مى شود. آيا انسان مى تواند يك وصله ناجور در اين عالم پهناور باشد و از عدالت عمومى جهان بركنار بماند؟! 

به يقين يكى از اهداف بعثت و ظهور پيامبران الهى اجراى عدالت در جامعه انسانى است. اين هدف به قدرى مهمّ است كه مى توان آن را هدف اصلى يا از اهداف اصلى پيامبران عليهم السلام برشمرد. خداوند متعال در آيه 25 سوره حديد مى فرمايد: «ما پيامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب آسمانى و ميزان [شناسايى حق از باطل و قوانين عادلانه] نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند، و آهن را آفريديم كه در آن نيروى شديد و منافعى براى مردم است، تا مشخص شود چه كسى خدا و پيامبرانش را يارى مى كند بى آنكه او را ببينند؛ خداوند توانا و شكست ناپذير است».

در روایات اسلامی، تعابیر و توصیف های بسیار مهمّی درباره عدالت وجود دارد، که برای نمونه در حديثی از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نیز مى خوانيم: «عدالت به منزله سر براى پيكر ايمان است، تمام نيكى ها در آن جمع است و برترين مراتب ايمان محسوب مى شود».

همچنين در روایات اسلامی، تصویری بسیار زیبا از جامعه ای که عدالت در آن اجرا می گردد ترسیم شده است.  چنانکه در حديثى از امام امير المؤمنين علیه السلام مى خوانيم: «شهرها و كشورها آباد نمى شوند، مگر به عدالت!».

صبر، مقدمه رسیدن به مقامات عالی است.  كليد اصلى پيروزى ها، صبر و شكيبايى است.  صبر قدرت آفرين است‏.  صبر شخصیت ساز است.  صبر نيروى مقاومت را افزايش مى دهد.  صبر دعوت به طرفدارى از حق مى كند.  هيچ كار بدون صبر سامان نمى يابد.  صبر، حرّيّت و آزادگى به انسان می دهد.  صبر و شكيبايى از نظر بهداشت و سلامت جسم نيز فوق العاده مؤثر است؛ افراد ناشكيبا عمرى كوتاه و توأم با انواع بيمارى ها دارند كه مهم ترين آنها بيمارى هاى قلبى و عصبى است. در حالى كه شكيبايان از عمر طولانى و توأم با سلامت نسبى برخوردارند.

هر قدر «ايمان» انسان به حكمت و رحمت پروردگار بيشتر باشد، صبر انسان نيز بيشتر خواهد شد.  تكرار حوادث و مشكلات به تدريج فضيلت صبر را با «ممارست» در او به وجود مى آورد.  توجّه به ماهيّت حواث و مشکلات دنيا و توجّه به جايگاه صبر در رسيدن به مواهب مادى و معنوى و نيز توجه به اين حقيقت كه بی صبری مانع توفیق است، آمادگى بيشترى براى صبر و شكيبايى ايجاد می کند.  يكى ديگر از انگيزه ‏هاى صبر و عوامل پرورش آن، هم شكل ساختن خود با صابران است.  همچنين هر اندازه ظرفيت و شخصيت انسان بيشتر شود، صبر و شكيبايى او افزون مى گردد.

«عدالت» مفهوم وسيعى دارد كه همه اعمال نيك را در بر مى گيرد؛ با این حال عدالت داراى دو معنای عمده است:  معناى وسيع اين كلمه «قرار گرفتن هر چيز در جاى خويش» است و معناى ديگر عدالت «مراعات حقوق افراد» است. عدالت در مفهوم گسترده اسلامى اش از دادگرى فراتر است و به معناى ترك گناهان كبيره، و عدم اصرار بر صغائر آمده است.

نقطه مقابل عدالت، «ظلم» يعنى حق ديگرى را گرفتن و به خود اختصاص دادن، يا حق كسى را گرفتن و به ديگرى دادن، يا تبعيض قائل شدن. «ظلم» هنگامی که در برابر عدل در نظر گرفته شود، به معناى وسيع كلمه، آن است كه شخص يا كار يا چيزى را در موقعيتى كه شايسته آن نيست قرار دهند.

در عدالت هرگز مساوات شرط نيست، بلكه استحقاق و اولويت ها بايد در نظر گرفته شود. فى المثل عدالت در ميان دو كارگر اين نيست كه هر دو مزد مساوى دريافت دارند. بلكه عدالت به اين است كه هر كارگرى به اندازه كار و فعّاليّتش «مزد» دريافت دارد. عدل واقعى آن است كه بهره ‏ها - بر اساس تفاوت تلاش ها و استعدادها - مختلف باشد و برخى بر برخى ديگر افزونى يابند؛ در عين حال فرصت مساوى در اختيار همگان نهاده شود.