ماه رمضان، ماه عبادت و خودسازى، ماه ترك معصيت و انجام اطاعت است. براى تحقّق اين مهم، هم تعليم لازم است و هم تربيت. «قرآن» انسان را تعليم مى ‏دهد و «روزه» انسان را تربيت مى ‏كند. تنها با اين دو است كه رسيدن به كمال ممكن مى‏ گردد. در حقيقت «قرآن» بدون فريضه «روزه» آموزش ناتمام و بدون پرورش است و رمضان و «روزه» بدون «قرآن» تربيت فاقد دانش و آگاهى است.

- این عبادت، نه تنها موجب پدید آمدن هیچ بی عدالتی ای نمی گردد، که حتی زمینه شکل گیری عدالت فردی و اجتماعی و رشد شخصیت انسانی و نیل به آرمان های الهی را نیز تأمین می کند.
- روزه به «حكومت عادت و شهوت» بر انسان پايان مى دهد و انسان را از بردگى تمنيات نفسانى رها مى سازد. آزادگى و كمال روحى به پايدارى مقابل خوردنی ها و نوشیدنی ها یا کامجویی های جنسی نيازمند است كه روزه به عنوان تمرینی یک ماهه پديد آورنده آن است.
- روزه درس برابرى و عدالت گستری در ميان افراد اجتماع است؛ با انجام اين دستور مذهبى، افراد متمكن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درمى يابند و به كمك آنها می شتابند.
- ضمن اینکه روزه حتی از حیث جسمی نیز اثر مثبت بر بدن دارد و در طب امروز و همچنين طب قديم، اثر معجزه آساى‏ «امساك» در درمان انواع بيماری ها به ثبوت رسيده و قابل انكار نيست.

به تأكيد آيات و روايات، «شفاعت» به معناى وسيع كلمه در هر سه عالَم دنيا، برزخ و آخرت صورت مى پذيرد، هرچند محل اصلى شفاعت و آثار مهم آن در قيامت و براى نجات از عذاب دوزخ است. در سوره «نساء» آمده است: «اگر آنها هنگامى كه به خود ستم مى كردند به نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى كردند و پيامبر(ص) نيز براى آنها استغفار مى كرد خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند».

آغاز نزول «قرآن» در ماه رمضان و در «شب قدر» بوده است. شب قدر ـ نزد اماميّه ـ ميان دو شب مردّد است: شب 21 و 23 ماه مبارك رمضان. آغاز «وحى رسالى» نيز در 27 ماه رجب، 13 سال پيش از هجرت بوده است؛ البته نزول «قرآن» به عنوان كتاب آسمانى، سه سال تأخير داشت كه به «دوره فَتْرت» معروف است. پيامبر(ص) در اين مدت دعوت خود را سرّى انجام داد تا آيه نازل شد كه «آنچه را مأموریت دارى، آشکار ساز» و با اين دستور دعوت عمومي آغاز گشت.

مدت زمان «نزول تدريجى قرآن»، بيست سال بوده است. بر اساس دیدگاه مفسرین، نزول قرآن سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرين سال حيات پيامبر(ص) ادامه داشته است. «على بن ابراهيم قمى» در این باره مى گويد: از امام صادق(ع) سؤال شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گرديد، با آن كه در طول بيست سال نازل شده است؟ امام صادق(ع) در پاسخ فرمودند: «ثُمَّ نَزَلَ فِي طُولِ عِشْرِينَ عَامّاً»؛ (سپس در مدت بيست سال قرآن نازل شد).

در تعارض ميان «نزول قرآن در شب قدر» با «نزول تدريجى»، آراء مختلفی وجود دارد: 1. آغاز نزول «قرآن» در «شب قدر» است. بيشتر محققين اين رأى را برگزيده اند. 2. در شب قدر هر سال، آن اندازه از «قرآن» كه نياز سال بود يك جا بر پيامبر(ص) نازل مى شد، سپس همان آيات تدريجا در ضمن سال، بر حسب مناسبت ها و پيش آمدها نازل مى گرديد. 3. مقصود از «أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» انزل في شأنه يا في فضله القرآن است. 4. بيشتر آيات قرآن در ماه رمضان نازل شده است. 5. «قرآن» دو نزول داشته است: دفعى و تدريجى. در شب قدر همه «قرآن» يك جا بر پيامبر اكرم(ص) نازل شده، سپس در طول مدت نبوّت دوباره به تدريج نازل گرديده است. عمده نظر اول و نظر پنجم است.

در روايات اسلامى درباره اعمالى كه در ميزان عدل الهى در قيامت سنگين و مايه نجات و رو سفيدى است نكاتي بيان شده كه از جمله آنها مي توان به حُسن خُلق، شهادت به يگانگى خدا و نبوت پيغمبر اكرم(ص)، صلوات بر محمّد و آل محمّد(ص)، اذكارى همچون «اَلْحَمْدُ لله وَ سُبْحانَ الله وَ الله اَكْبَرُ» و همچنين «لا اِلهُ اِلَّا الله» و همچنين «ارتباط و پيوند معنوى با محمّد و آل محمّد(ص)» اشاره كرد.

«مرصاد» از ماده «رصد» به معناى آمادگى براى مراقبت از چيزى است و به معناي «كمينگاه» هم مي آيد. در اينكه منظور از «مرصاد» در آیه «اِنَّ رَبّكَ لَبِالمِرْصادَ» چيست؟ دو قول وجود دارد: 1. خداوند در كمين گردنكشان در اين دنياست و به موقع آنها را در هم مى كوبد. 2. آيه هم ناظر به قيامت و هم پل صراط مي باشد؛ يعنى خدا در كمينگاه طغيانگران هم در اين جهان و هم در جهان ديگر در كنار پل صراط است؛ ولى به هر حال، آيه مفهوم مكانى ندارد، چراكه خداوند مكانى ندارد؛ بلكه منظور، احاطه وجودى خداوند بر همه اين امور است.

آيات و روايات وزن «صدق» و «راستی» را در ترازوى عمل بسيار سنگين دانسته و آن را از والاترين اوصاف اولياء الله شمرده اند و «قرآن» نيز آن را از كليدهاى عمده بهشت شمرده؛ چراكه در سوره «مائده» مى فرمايد: «امروز [روز قيامت] روزى است كه راست گفتن راستگويان به آنها سود مى بخشد و براى آنها باغ هايى از بهشت است كه از زير درختانش نهرها جارى است و جاودانه در آن خواهند بود». اين آيه تاكيد دارد كه تمام اعمال نيك در صداقت خلاصه مي شود؛ چراكه همه گناهان بازگشت به عدم صداقت در ادعاى ايمان و اسلام مى كند؛ وگرنه كسى كه قانونى را به رسميّت بشناسد چگونه در عمل با آن مخالفت مي كند؟

«قرآن» درباره «تعدّي از حدود الهي» وعده دوزخ داده مى فرمايد: «و كسي كه نافرمانى خدا و پيامبر كند و از حدود الهى تجاوز نمايد او را در آتشى جاودانه وارد مي كند و براى او مجازات خوار كننده اى است». بايد دانست كه ارتكاب هر گناهى سبب جاودانگى در دوزخ نمي شود؛ بلكه كسانى كه حدود الهى را به خاطر طغيان و انكار آيات الهي درهم بشكنند و يا تمام اين حدود را ناديده بگيرند در عذاب جاودانه الهي قرار خواهند گرفت؛ وگرنه مى دانيم عده اي از گناهكاران مشمول عفوّ الهى شده و گروهى مشمول شفاعت مي شوند.