در قرآن و روايات، براى تلاوت و بهره ‏گيرى از آيات آن، آداب و شرايطى بيان شده است. در قرآن كريم آمده: «وَ رَتِّلِ‏ الْقُرْآنَ‏ تَرْتِيلاً؛  و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان». پيامبر گرامى (ص) مى ‏فرمايد: «براى هر چيزى زيورى است و زيور قرآن صداى خوب است». همچنین بدون ادب باطنى حق قرائت قرآن، اداء نخواهد شد. لذا امام صادق (ص) فرمود: «كسى كه قرآن را بخواند، و خاضع براى خدا نشود، و قلب او رقيق نگردد، و لباس حزن و ترس در درونش نپوشد، پس عظمت خداوندى را سبك شمرده است ... پس نظر كن چگونه كتاب پروردگارت و منشور ولايتت را تلاوت مى ‏كنى، و چگونه به اوامر و نواهى او جواب مى‏ گوئى، و چگونه امتثال حدود او مى‏ كنى ... و نزد وعده‏ ها و وعيدها (عذابهاى وعده داده شده) توقف كن، و در مثالها و مواعظ او تفكّر كن».

در قيامت شاكيانى هستند كه از انسان شكايت مى ‏كنند: 1. رسول خدا صلى الله عليه و آله در روز قيامت نزد خداوند شكايت مى‏كند و مى گويد: «وَ قَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِى اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً؛ و پيامبر عرضه داشت: پروردگارا! قوم من قرآن را رها كردند». 2. يكى ديگر از شاكيان در روز قيامت قرآن است. امام صادق عليه السلام مى ‏فرمايد: «سه چيز نزد خدا شكايت مى‏ كنند: مسجدى كه خراب شده و در آن نماز خوانده نمى شود، عالمى كه در بين مردم قرار دارد و از او بهره نمى ‏برند، و قرآنى كه غبار روى آن را گرفته و خوانده نمى ‏شود».

گاه انسان مؤمن قرآن را تلاوت مى كند و گوش جان به آياتش مى سپارد، تا پيام خدا را از لا به ‏لاى آن بشنود و زندگى خود را با آن هماهنگ سازد.  گروه ديگرى آيات قرآن را تنها براى ثواب قرائت مى خوانند بى ‏آنكه به پيام‏ هايش گوش فرا دهند.  گروه سومى نيز اضافه بر اين به استهزاى آيات مى پردازند و اگر در سخن استهزا نكنند، عملًا استهزا دارند؛ آيات تحريم ربا را مى خوانند ولى رباخوارى مى كنند، آيه تحريم غيبت را تلاوت مى كنند ولى غيبت كردن كار همه روزه‏ آنهاست. اين‏ گونه تلاوت نه تنها سبب نجات نيست، بلكه به فرموده اميرمؤمنان عليه السلام سبب دخول در آتش جهنم است.

رابطه خلق با خالق، زمان و مكان مخصوص ندارد. قرآن مجيد مى‏ فرمايد: «سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً».  يعنى صبح و شام به ياد خدا باشيد؛ كنايه از اين كه هميشه به ياد خدا باشيد، مثل اين كه در عرف مى گويند آيا به ياد فلانى هستيد؟ در پاسخ گفته مى‏ شود: صبح و شب، يعنى هميشه به ياد او هستم. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى ‏فرمايد: «جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛  زمین برای من عبادت گاه و پاک کننده قرار داده شده». لذا از نظر اسلام ارتباط خلق با خالق مخصوص مساجد و معابد نيست.

ماه رمضان، ماه عبادت و خودسازى، ماه ترك معصيت و انجام اطاعت است. براى تحقّق اين مهم، هم تعليم لازم است و هم تربيت. «قرآن» انسان را تعليم مى ‏دهد و «روزه» انسان را تربيت مى ‏كند. تنها با اين دو است كه رسيدن به كمال ممكن مى‏ گردد. در حقيقت «قرآن» بدون فريضه «روزه» آموزش ناتمام و بدون پرورش است و رمضان و «روزه» بدون «قرآن» تربيت فاقد دانش و آگاهى است.

تلاوت‏ قرآن‏ از افضل عبادات است و كمتر عبادتى به پايه آن مى‏ رسد؛ چرا كه اين تلاوت الهام بخش انديشه در قرآن، و انديشه و تفكّر، سرچشمه اعمال صالح است. تلاوت قرآن بايد وسيله ‏اى براى تفكّر و تدبّر در معنى و محتواى آن باشد، و تفكّر و انديشه نيز بايد، مقدّمه عمل به قرآن گردد. آنها كه به تلاوت و حفظ قرآن قناعت مى ‏كنند، و از «تدبّر» و «عمل» به قرآن خبرى ندارند، گرچه يكى از سه ركن را انجام داده اند، ولى دو ركن مهم ‏تر را از دست داده‏ و گرفتار خسارت عظيمى شده ‏اند. نتيجه اینکه ما در مورد قرآن سه وظيفه مهم داريم: تلاوت‏ قرآن‏، فهم قرآن و از همه مهم ‏تر، عمل به قرآن.

دعا مسئله بسيار مهمّى است كه در آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام به گونه گسترده‏ اى مطرح شده است. از آيات و روايات استفاده مى‏ شود كه دعا نه تنها عبادت است، بلكه از برترين عبادتها به شمار رفته است. دعا هم عبادت است؛ و هم باعث اعتناى خدا به انسان؛ و هم وسيله تقرب بنده به مولاست. دعا در درگاه خداوند هرچند عبادتى است بى ‏رنج و زحمت، ليكن از كلمات گهربار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درمى‏ يابيم كه در نزد خداوند جايگاهى بس عظيم دارد كه متأسّفانه، انسان‏ ها به جهت سهل و آسانى آن كمتر بدان توجّه دارند.

روى آوردن به درگاه برگزيدگان خداوند بدان معنا نيست كه ما از خود آنها حل مشكل را مستقلًّا طلب كنيم. بلكه دست توسّل به سوى آنان مى ‏گشاييم تا ما را نزد خداوند مورد شفاعت قرار داده، براى حل مشكل ما از خداوند قادر مطلق چاره‏جويى كنند. ما معتقديم كه اين بزرگواران اگر كارى مى ‏كنند به اذن خداوند است.

معتقدان به دعا و توسّل، بزرگان و اوليا را شريك خدا نمى ‏دانند، بلكه آنها را به درگاه خداوند شفيع قرار مى ‏دهند. به عبارت ديگر، ما همان اعتقادى را داريم كه در آيه 110 سوره مائده، درباره حضرت مسيح عليه السلام آمده است. در اين آيه شريفه زنده كردن مردگان، شفاى بيماران، آفرينش پرندگان، همه به حضرت مسيح نسبت داده شده است؛ ليكن همه آنها با اذن و دستور خداوند متعال بوده است.

شيعه نيز جز اين نمى ‏گويد. او معتقد است كه بزرگان و اولياى دين، مى ‏توانند به اذن و دستور خداوند كارهايى را كه ديگران از انجام آن عاجزند، انجام دهند. بنابراين دعا و توسّل شيعه، نه شرك است و نه كفر.

واژه دعا در قرآن به معانى مختلفى آمده است: 1. دعا به معنى «عبادت»، مانند آيه 18 سوره جن «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً». هر مسلمانى مى‏ داند «دعا» به اين معنى، مخصوص خدا است. 2. دعا به معنى «فراخواندن» به سوى چيزى، مانند آنچه در مورد پيامبر اسلام (ص) آمده است كه خداوند مى‏ فرمايد: «ادْعُ إِلى‏ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ». بديهى است اين دعا و فراخوانى عين ايمان مى‏ باشد.

3. دعا به معنى «تقاضاى حاجت» كه گاه از طريق عادى است، مانند «وَ لا يَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا؛  هنگامى كه از «شهود» دعوت براى اداى شهادت شود، نبايد امتناع كنند». اين فراخوانى در امور عادى است و به يقين اگر كسى آن را انجام دهد، كافر نمى‏ شود. گاه از طرق غير عادى است كه اين بر دو قسم است: گاه با اعتقاد استقلال غير خدا در تأثير است، که اين قسم شرك است؛ زيرا مستقلّ در تأثير، تنها خداست. امّا درقسم دوّم در حالی که دعا کننده مسبّب الاسباب را خدا مى‏ داند، ولى با توسّل به اولياء اللَّه از آنها مى‏ خواهد كه نزد خدا براى او تقاضاى حاجتى كنند.

قرآن مجيد مى‏ گويد: «بنى اسرائيل نزد موسى آمدند و از او تقاضا كردند كه از خداوند غذاهاى متنوّعى - غير از منّ و سلوى - براى آنها بخواهد». موسى هرگز به آنها ايراد نكرد كه چرا مرا با خطاب يا موسى! فرا خوانديد و چرا مستقيماً خودتان از خدا نخواستيد و اين شرك و كفر است. بلكه تقاضاى آنها را از خدا خواست و اجابت شد.

بهره ‏گيرى از كتاب بزرگى همچون قرآن، نياز به برنامه و آداب دارد. به همين دليل در قرآن و روايات، براى تلاوت و بهره ‏گيرى از آيات آن، آداب و شرايطى بيان شده كه به چند نمونه از آن اشاره مى شود:

1. طهارت ظاهرى و باطنی؛ 2. پاکيزگی دهان‏؛ 3. پناه بردن به خدا؛ تلاوت به صورت ترتيل‏؛ 5. «تدبّر و تفكّر» در آيات قرآن‏؛ 6. تلاوت با صدای خوش.