با اينكه دروغ از مهمترين گناهان است و خطرات زيادى براى هر انسانى از نظر مادى و معنوى، فردى و اجتماعى دارد. ولى باز هم مواردى دارد كه به صورت‏ استثناء در روايات اسلامى و سخنان فقها و علماى اخلاق به پيروى از آن احاديث آمده است.

اين موارد عمدتاً عبارتند از: ۱. دروغ براى اصلاح ذات البين؛ ۲. دروغ براى اغفال دشمن در ميدان جنگ؛ ۳. در مقام تقيّه؛ ۴. براى دفع شرّ ظالمان؛ ۵. در تمام مواردى كه جان و ناموس انسان به خطر مى افتد و براى نجات از خطر راهى جز توسل به دروغ نيست.

در روایات اسلامی وظیفه مومنین در برابر یکدیگر بیان شده است. پیامبر(ص) می فرماید: «مومنين برادر همديگر و همچون اعضاى يك پيكرند؛ و هنگامى كه عضوى ناراحت و بيمار شود همه اعضا، آن ناراحتى را احساس مى كنند». هم چنین آن حضرت در حدیث دیگری می فرماید: «هرگاه دو مسلمان با يكديگر قهر كرده، و قهر آنها سه روز ادامه پيدا كند و صلح نكنند، هر كدام پيشقدم در صلح شود روز قيامت قبل از ديگرى وارد بهشت مى شود». بى شك اصلاح ذات البين و آشتى دادن آنها، از مهمترين عبادتهاست.

قرآن از يك سو بر وحدت عمومى جهان بشريت به عنوان اعضاى يك خانواده تأكيد مى كند و از سوى ديگر مؤمنان را عضو يك پيكر بر مى شمرد و به اين نيز قناعت نمى كند و به پيوندهاى خويشاوندی نيز توصيه مى كند و شكستن اين پيمان را گناهى بزرگ می داند. اهميت اين پيوندها در اسلام تا جايى است كه هر چيزى كه كمك به تحكيم این پيوندها كند، مطلوب شمرده شده، حتى دروغی كه بدترين گناه است را براى اصلاح ذات البين مجاز مى داند. و به عكس، هر چيزى كه مايه از هم گسستگى پيوندها گردد تحت هر عنوانی منفور شمرده است.

قرآن از يك سو بر وحدت عمومى جهان بشريت به عنوان اعضاى يك خانواده تأكيد مى كند و از سوى ديگر مؤمنان را عضو يك پيكر بر مى شمرد و به اين نيز قناعت نمى كند و به پيوندهاى خويشاوندی نيز توصيه مى كند و شكستن اين پيمان را گناهى بزرگ می داند. اهميت اين پيوندها در اسلام تا جايى است كه هر چيزى كه كمك به تحكيم این پيوندها كند، مطلوب شمرده شده، حتى دروغی كه بدترين گناه است را براى اصلاح ذات البين مجاز مى داند. و به عكس، هر چيزى كه مايه از هم گسستگى پيوندها گردد تحت هر عنوانی منفور شمرده است.

نسبى بودن اخلاق مطلبى است و وجود استثناها در مباحث مختلف، مطلبى ديگر. در اسلام ضد ارزش بودن دروغ يك اصل ثابت است؛ ولى مانعى ندارد كه گاهى استثنائى در آن وجود داشته باشد. گاه مى شود موضوعات با گذشت زمان دگرگون گردد و احكام كه تابع موضوعات است نيز عوض شود؛ و اين مطلب هرگز دليل بر مسأله نسبيّت احکام نیست. در مسائل اخلاقى نيز گاه به موضوعاتى برخورد مى كنيم كه در يك شكل فضيلت است و با دگرگونى موضوعات تبديل به رذيلت مى شود.