آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی (ع) می فرمايد: «عجله كردن پيش از فراهم شدن امكانات، و از دست دادن امكانات و سستى نمودن پس از فرصت، از حماقت و نادانى است». در واقع امام دو چيز را در اينجا نشانه حماقت و نادانى مى شمرد: نخست تعجيل كردن قبل از فراهم شدن امكانات است. ديگر اينكه وقتى فرصت ها فراهم مى شود، سستى كند و به اصطلاح اين دست و آن دست نمايد تا فرصت از دست برود.

شتاب گرفتن و سرعت در مبادرت به امور خیر آن است كه انسان بعد از فراهم شدن مقدّمات، اتلاف وقت نكند و فرصت را از دست ندهد و به سوى مقصد بشتابد؛ كارى كه مسلماً سبب پيروزى و نجات و موفقيت است.

شتاب گرفتن و سرعت در مبادرت به امور خیر آن است كه انسان بعد از فراهم شدن مقدّمات، اتلاف وقت نكند و فرصت را از دست ندهد و به سوى مقصد بشتابد؛ كارى كه مسلماً سبب پيروزى و نجات و موفقيت است.[1]

در حديثى امام باقر عليه السلام مى فرمايد: «مَنْ‏ هَمَّ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَيْرِ فَلْيُعَجِّلْهُ، فَإِنَّ كُلَّ شَيْ‏ءٍ فِيهِ تَأْخِيرٌ، فَإِنَّ لِلشَّيْطَانِ فِيهِ نَظْرَةً؛[2] كسى كه تصميم به كار خيرى گرفت بايد در آن شتاب كند، زيرا به هنگام تأخير، شيطان ممكن است در آن وسوسه كند و آن را براى هميشه به عقب بيندازد».

نیز امام صادق نیز درباره لزوم سرعت در عملی کردن کارهای نیک تصریح می کند که: «إِذَا هَمَّ أَحَدُكُمْ بِخَيْرٍ أَوْ صِلَةٍ، فَإِنَّ عَنْ يَمِينِهِ وَ شِمَالِهِ شَيْطَانَيْنِ، فَلْيُبَادِرْ لَايَكُفَّاهُ عَنْ ذَلِكَ‏؛[3] هنگامى كه كسى از شما تصميم بر كار خير يا كمك به خويشاوند [يا غير خويشاوند] گرفت بايد عجله كند و آن را انجام دهد، زيرا از طرف راست و چپ او دو شيطان حاضر مى شوند و او را وسوسه مى كنند».

همچنین در حديثى از رسول خدا صلّی الله علیه و آله مى خوانيم: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنَ الْخَيْرِ مَا يُعَجَّلُ‏؛[4] خداوند كار نيكى را دوست دارد كه در آن شتاب شود».

از امام علی علیه السلام نیز روایتی نقل شده با این مضمون که: «مِنَ الْخُرْقِ، الْمُعَاجَلَةُ قَبْلَ الْإِمْكَانِ وَ الْأَنَاةُ بَعْدَ الْفُرْصَةِ؛[5] عجله كردن پيش از فراهم شدن امكانات، و از دست دادن امكانات و سستى نمودن پس از فرصت، از حماقت و نادانى است». در واقع امام دو چيز را در اينجا نشانه حماقت و نادانى مى شمرد: نخست تعجيل كردن قبل از فراهم شدن امكانات است. مثل اينكه كسى در فصل غوره كردن درختان انگور، اصرار بر چيدن انگور داشته باشد، كه نشانه نادانى است. ديگر اينكه وقتى فرصت ها فراهم مى شود، سستى كند و به اصطلاح اين دست و آن دست نمايد، تا فرصت از دست برود. فرصتى كه شايد هرگز بازنگردد. اين هم نشانه بى خبرى و نادانى است. عاقل و دانا كسى است كه صبر كند و در انتظار فرصت باشد و هنگامى كه فرصت فراهم شد، بدون فوت وقت دست به كار شود و به مقصود خود برسد. اين كار نشانه مديريت صحيح است.[6]

به هر حال در زمینه تبیین تفاوت عجله و شتاب با لزوم سرعت داشتن در امور خیر روايات بسيار است. بنابراين دوباره باید تأکید کرد و گفت که: «سرعت و جديت در كارها آرى، اما عجله و شتابزدگى نه». به تعبير ديگر، «عجله ی مذموم» آن است كه به هنگام بررسى و مطالعه در جوانب كار و شناخت صورت گيرد؛ اما سرعت و «عجله ممدوح» آن است كه بعد از تصميم گيرى‏ لازم، در اجرا درنگ نشود.[7]

منابع:

1. اخلاق در قرآن

2. تفسير نمونه‏

3. پيام امام امير المومنين (ع)