در قرآن و روايات، براى تلاوت و بهره ‏گيرى از آيات آن، آداب و شرايطى بيان شده است. در قرآن كريم آمده: «وَ رَتِّلِ‏ الْقُرْآنَ‏ تَرْتِيلاً؛  و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان». پيامبر گرامى (ص) مى ‏فرمايد: «براى هر چيزى زيورى است و زيور قرآن صداى خوب است». همچنین بدون ادب باطنى حق قرائت قرآن، اداء نخواهد شد. لذا امام صادق (ص) فرمود: «كسى كه قرآن را بخواند، و خاضع براى خدا نشود، و قلب او رقيق نگردد، و لباس حزن و ترس در درونش نپوشد، پس عظمت خداوندى را سبك شمرده است ... پس نظر كن چگونه كتاب پروردگارت و منشور ولايتت را تلاوت مى ‏كنى، و چگونه به اوامر و نواهى او جواب مى‏ گوئى، و چگونه امتثال حدود او مى‏ كنى ... و نزد وعده‏ ها و وعيدها (عذابهاى وعده داده شده) توقف كن، و در مثالها و مواعظ او تفكّر كن».

در قيامت شاكيانى هستند كه از انسان شكايت مى ‏كنند: 1. رسول خدا صلى الله عليه و آله در روز قيامت نزد خداوند شكايت مى‏كند و مى گويد: «وَ قَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِى اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً؛ و پيامبر عرضه داشت: پروردگارا! قوم من قرآن را رها كردند». 2. يكى ديگر از شاكيان در روز قيامت قرآن است. امام صادق عليه السلام مى ‏فرمايد: «سه چيز نزد خدا شكايت مى‏ كنند: مسجدى كه خراب شده و در آن نماز خوانده نمى شود، عالمى كه در بين مردم قرار دارد و از او بهره نمى ‏برند، و قرآنى كه غبار روى آن را گرفته و خوانده نمى ‏شود».

بهره ‏گيرى از كتاب بزرگى همچون قرآن، نياز به برنامه و آداب دارد. به همين دليل در قرآن و روايات، براى تلاوت و بهره ‏گيرى از آيات آن، آداب و شرايطى بيان شده كه به چند نمونه از آن اشاره مى شود:

1. طهارت ظاهرى و باطنی؛ 2. پاکيزگی دهان‏؛ 3. پناه بردن به خدا؛ تلاوت به صورت ترتيل‏؛ 5. «تدبّر و تفكّر» در آيات قرآن‏؛ 6. تلاوت با صدای خوش.

گاه انسان مؤمن قرآن را تلاوت مى كند و گوش جان به آياتش مى سپارد، تا پيام خدا را از لا به ‏لاى آن بشنود و زندگى خود را با آن هماهنگ سازد.  گروه ديگرى آيات قرآن را تنها براى ثواب قرائت مى خوانند بى ‏آنكه به پيام‏ هايش گوش فرا دهند.  گروه سومى نيز اضافه بر اين به استهزاى آيات مى پردازند و اگر در سخن استهزا نكنند، عملًا استهزا دارند؛ آيات تحريم ربا را مى خوانند ولى رباخوارى مى كنند، آيه تحريم غيبت را تلاوت مى كنند ولى غيبت كردن كار همه روزه‏ آنهاست. اين‏ گونه تلاوت نه تنها سبب نجات نيست، بلكه به فرموده اميرمؤمنان عليه السلام سبب دخول در آتش جهنم است.

رابطه خلق با خالق، زمان و مكان مخصوص ندارد. قرآن مجيد مى‏ فرمايد: «سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً».  يعنى صبح و شام به ياد خدا باشيد؛ كنايه از اين كه هميشه به ياد خدا باشيد، مثل اين كه در عرف مى گويند آيا به ياد فلانى هستيد؟ در پاسخ گفته مى‏ شود: صبح و شب، يعنى هميشه به ياد او هستم. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى ‏فرمايد: «جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛  زمین برای من عبادت گاه و پاک کننده قرار داده شده». لذا از نظر اسلام ارتباط خلق با خالق مخصوص مساجد و معابد نيست.

تلاوت‏ قرآن‏ از افضل عبادات است و كمتر عبادتى به پايه آن مى‏ رسد؛ چرا كه اين تلاوت الهام بخش انديشه در قرآن، و انديشه و تفكّر، سرچشمه اعمال صالح است. تلاوت قرآن بايد وسيله ‏اى براى تفكّر و تدبّر در معنى و محتواى آن باشد، و تفكّر و انديشه نيز بايد، مقدّمه عمل به قرآن گردد. آنها كه به تلاوت و حفظ قرآن قناعت مى ‏كنند، و از «تدبّر» و «عمل» به قرآن خبرى ندارند، گرچه يكى از سه ركن را انجام داده اند، ولى دو ركن مهم ‏تر را از دست داده‏ و گرفتار خسارت عظيمى شده ‏اند. نتيجه اینکه ما در مورد قرآن سه وظيفه مهم داريم: تلاوت‏ قرآن‏، فهم قرآن و از همه مهم ‏تر، عمل به قرآن.

از ائمه(ع) سخنانى درباره قرآن وارد شده كه به مهم ترين موضوعات قرآنی اشاره دارد و حاكى از دقّت نظر و ژرف انديشى آنان درباره اين كتاب مقدّس است. همچنين نشان دهنده ميزان عنايت و اهتمام آنان به حفظ و حراست نصّ قرآن و جلوگيرى از تحريف و تأويل آن است. امام صادق(ع) به «محمد بن وراق» فرمودند: «دوست ندارم كه قرآن با رنگى جز رنگ سياه نوشته شود، همان گونه كه در اوّلين بار نوشته شده است». اين سخن، نشانه دقّت و علاقه شديد امام(ع) نسبت به حفظ و سلامت قرآن است تا آنجا كه در رنگ خط نيز ترجيح دادند كه به همان نحوى كه اول بار نوشته شده، محفوظ باقى بماند، تا بدين وسيله قرآن با چيزى غير قرآن اشتباه نشود.

مسلمانان در صده اول، قرآن را از اصحاب پيامبر(ص) فرا می گرفتند و پس از صحابه، از تابعين و پيشوايان بزرگى كه در شهرهاى آنان به سر مى بردند؛ مانند «سعيد بن المسيّب» در مدینه، و «عبيد بن عمير» در مکّه و ... اينان دانشمندان امّت و مرجع مسلمانان در زمينه هاى مختلف معارف اسلامى بودند؛ اما پس از این دوره، گروهی فنّ قرائت را رشته اختصاصی خود قرار داده و در قرائت قرآن شهرت یافتند. در ادامه گروهی دیگر تمام کوشش خود را در مسیر ضبط قرائت های صحیح به کار گرفتند و «ابوعبید قاسم بن سلام انصاری»، اولین فرد در این مسیر است.

شارع مقدّس از قاریان خواسته قرآن را با «صدای خوش» تلاوت کرده و نکات ظریف تلاوت، اعم از کشیدن صدا و یا زیر و بم آن را رعایت کنند. از این رو پیامبر(ص) می فرماید: «هر چیزی زیوری دارد و زیور قرآن، آواز خوش است» و همچنین امام صادق(ع) در تفسير آيه: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً» می فرماید: «آن را با تأنّى بخوانيد و صدايتان را خوش داريد». همچنين از امام رضا(ع) و او از پدر و نياكانش از پیامبر(ص) نقل است كه فرمود: «قرآن را با آواز خوش بخوانيد؛ زيرا آوازِ خوش، زيبايى قرآن را افزون مى كند».

«قرآن» تنها كتاب تلاوت نيست؛ بلكه كتاب عمل است، و اهمّيّتِ تلاوت آن نيز به خاطر اين است كه مقدمه اى براى عمل باشد، و بر اساس روایات، مسلمانان وظيفه دارند قرآن را با نهايت دقّت و به طور صحيح بخوانند؛ ولى خواندنى كه مقدمه عمل و سازنده بوده باشد. به همين جهت آيات قرآن، آن چنان روشن و قابل فهم است كه مي تواند براى عموم طبقات راهنما و رهبر باشد. گرچه امروز در متن زندگی حضور ندارد.