خداوند در سوره «مومنون» از قول انسان مي فرمايد: «[آنها همچنان به راه غلط خود ادامه مى دهند] تا زمانى که مرگ یکى از آنان فرا رسد، مى گوید: پروردگارا! مرا باز گردانید. شاید در برابر آنچه ترک کردم [و کوتاهى نمودم] عمل صالحى انجام دهم». آری انسان در لحظه مرگ دست خود را خالى از حسنات و پشت خويش را سنگين از بار گناهان مي بيند و از گذشته اش به شدّت پشيمان مى شود لذا به فكر جبران مى افتد؛ اما سنت پروردگار چنين اجازه اى به هيچ كس نمى دهد، نه به نيكوكاران براي افزايش عمل نيك و نه به بدكاران براي توبه و جبران گذشته.

در قرآن از قيامت تعبير به «عود» و بازگشت انسان ها شده كه منظور از آن، بازگشت به حيات مجدد است. تعبير «عود» حتى در لسان منكران معاد نيز آمده است كه مى گفتند: «چه كسى مى تواند ما را به زندگى مجدد باز گرداند؟» و قرآن پاسخ داده كه: «بگو: همان كس كه شما را در آغاز آفريد!» تعبير به «معاد» نيز از اينجا گرفته شده است. ضمناً اين تعبير، دليل روشنى بر معاد جسمانى است؛ چراكه در حقيقت روح بازگشتى ندارد و به بقاى خود بعد از مرگ ادامه مى دهد، اين حيات جسمانى است كه در قيامت بازگشت مى كند و روح به آن مى پيوندد.

«توبه» در اصل به معنى بازگشت از گناه است. ولى اگر به خدا نسبت داده شود، در اين صورت به معنى بازگشت به رحمت است. بنابر این واژه «توبه» مشترك لفظى يا معنوى است ميان «خدا» و «بندگان».

«توبه» مخصوص به گناه، یا افراد معیّن نیست و زمان محدودى ندارد. آيات قرآن دلالت بر شمول توبه نسبت به جميع گناهان و در هر زمان دارند؛ از جمله: در آيه 53 سوره زمر مى خوانيم: «... خدا همه گناهان را مى آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است». فعل «می آمرزد» مضارع است که بر استمرار دلالت دارد. تنها استثنايى كه - طبق سوره غافر آیه 85 - در قبول توبه وجود دارد، زمانی است که انسان در آستانه برزخ قرار گرفته و يا عذاب الهى فرا رسیده است.

حقيقت توبه، بازگشت از نافرمانى به سوى اطاعت است، كه ناشى از پشيمانى نسبت به اعمال گذشته مى باشد و لازمه اين پشيمانى، تصميم بر ترك آن در آينده و همچنين جبران مافات است. خداوند در آيه 160 سوره بقره مى فرمايد: «مگر كسانى كه توبه كنند و اصلاح نمايند و آنچه را كتمان كرده بودند آشكار سازند كه من توبه آنها را مى پذيريم، و من توّاب رحيم هستم». رسول خدا(ص) می فرماید: «علامت انسان توبه كار چهار چيز است: نخست خير خواهى براى [آيين و بندگان] خدا، و ترك باطل و ملازمت حق و تلاش فراوان براى انجام كار خير».

حضرت على(ع) درباره معنای «سجود» می فرمایند: «وقتى سر بر زمين مى نهى؛ يعنى از اين خاك خلقم كردى و وقتى سرت را برمى دارى؛ يعنى از همین خاک بیرونم آوردی و سجده دوم را که می کنی یعنی به سوى همين خاك مرا باز مى گردانى، و وقتى [سر] از سجده دوم برمى دارى؛ يعنى از همين خاك يكبار ديگر مرا خارج مى كنى».

در مورد فلسفه و حکمت احکام نمی شود به طور قطع سخن گفت و عمده دلیل، همان تعبدی بودن پذیرش سخنان مولای حکیم می باشد. اما بعضی از حکمت هایی که برای عدّه ذکر کرده اند، عبارتند از: 1- مسأله حفظ نسل و مشخص شدن وضع زن از نظر باردارى و عدم باردارى. 2- دادن فرصتی به زوجین براى صلح و بازگشت. 3- رعایت حریم زندگانی زناشویی حتی بعد از مرگ همسر که مطلبی فطری است و شارع عدّه را حریم آن قرار داده است.

دو دلیل اساسی برای تشریع عده قابل طرح است: اول این که با گذشت مدت زمانی از اختلاف منجر به طلاق و آرامش مرد و زن، این دو، فرصت تأمل و بازگشت دوباره به کانون گرم خانواده را از دست ندهند و دیگری مشخص شدن وضعیت بارداری یا عدم بارداری زن از همسرش تا بتواند دوباره با مرد دیگری ازدواج کند.

رجعت به معناى بازگشت است. در اصطلاح، به بازگشت زندگى به مجموعه اى از مردگان (گروهی از نیکان و گروهی از دشمنان) پس از نهضت جهانى حضرت مهدى(ع) و پیش از قیامت گفته مى شود. این عقیده به آل محمد(ص) و شیعه امامیه اختصاص دارد و قرآن و روایات هم گواه آن است.

برخی از آیات مثل «و یوم نحشر من کل أمة فوجا...» که به زنده شدن گروهى از تکذیب کنندگان قبل از قیامت تصریح کرده، همچنین وقوع رجعت در أمت های پیشین، و روایاتی که می گوید هر چه در امت هاى پیشین بوده، در این امت هم خواهد بود، و... به روشنی بازگشت حیات به دو گروه از نیکان و بدان پس از ظهور امام مهدى(ع) و پیش از قیامت را ثابت می کند.