اين گناهان، گناهان واقعى نبود، بلكه گناهانى بود پندارى در افكار و باور مشرکان. اگر رابطه آمرزش اين گناهان را با مساله «فتح حديبيه» در نظر بگيريم، مطلب كاملا روشن است. مشركان مكه، چه قبل از هجرت و چه بعد از آن، ذهنيات نادرستى در باره اسلام و شخص پيامبر (ص) داشتند كه پيروزيهاى بعد بر همه آنها خط بطلان كشيد. مراد از اين گناهان، تمام نسبت هاى ناروا و گناهانى است كه مشرکان به زعم خود در «گذشته» و «آينده» به پيغمبر اكرم نسبت مى دادند. اگر اين پيروزى بزرگ نصيب نشده بود، تمام اين گناهان را قطعى مى پنداشتند، ولى با حصول اين پيروزى هم نسبت هاى نارواى گذشته برچيده شد، و هم آنچه ممكن بود در آينده نسبت دهند.

گاه انسان مؤمن قرآن را تلاوت مى كند و گوش جان به آياتش مى سپارد، تا پيام خدا را از لا به ‏لاى آن بشنود و زندگى خود را با آن هماهنگ سازد.  گروه ديگرى آيات قرآن را تنها براى ثواب قرائت مى خوانند بى ‏آنكه به پيام‏ هايش گوش فرا دهند.  گروه سومى نيز اضافه بر اين به استهزاى آيات مى پردازند و اگر در سخن استهزا نكنند، عملًا استهزا دارند؛ آيات تحريم ربا را مى خوانند ولى رباخوارى مى كنند، آيه تحريم غيبت را تلاوت مى كنند ولى غيبت كردن كار همه روزه‏ آنهاست. اين‏ گونه تلاوت نه تنها سبب نجات نيست، بلكه به فرموده اميرمؤمنان عليه السلام سبب دخول در آتش جهنم است.

خداوند در آیات 55 و 56 سوره اعراف می فرمايد: «پروردگار خود را از روى تضرع و در پنهانى بخوانيد [و از تجاوز دست برداريد كه] او متجاوزان را دوست نمى‏ دارد. * و در زمين فساد مكنيد بعد از آنكه اصلاح شده است، و او را با بيم و اميد بخوانيد [بيم از مسئوليت ها و اميد به رحمتش، و نيكى كنيد] زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است».   در اين دو آيه، اشاره به پنج قسمت از شرائط قبولى دعا شده است: نخست اينكه از روى تضرّع و در پنهانى باشد؛ ديگر اينكه از حد اعتدال تجاوز نكند؛ سوم اينكه با توليد فساد و تبهكارى همراه نگردد؛ چهارم اينكه توأم با بيم و اميد متوازن باشد؛ پنجم اينكه با نيكوكارى توأم گردد.

خداوند در آيات 7 تا 9 سوره غافر (انسان) می فرمايد: «فرشتگانى كه حاملان عرشند و آنها كه گرداگرد آن [طواف مى‏ كنند] تسبيح و حمد خدا مى‏ گويند و به او ايمان دارند و براى مؤمنان استغفار مى‏ نمايند * [عرضه مى‏ دارند] پروردگارا! آنها را در باغهاى جاويدان بهشت كه به آنها وعده فرموده‏ اى وارد كن، همچنين صالحان از پدران و همسران و فرزندان آنها را كه تو توانا و حكيمى * و آنها را از بديها نگاهدار، و هر كس را در آن روز از بديها نگاهدارى مشمول رحمتت ساخته‏ اى و اين است رستگارى بزرگ».

در اين آيات، حاملان عرش الهى راه و رسم دعا را به مؤمنان مى‏ آموزند: نخست تمسك به ذيل نام پروردگار (رَبَّنا). سپس او را به صفات جمال و جلالش ستودن و از مقام رحمت و علم بى پايانش مدد خواستن. سرانجام وارد در دعا شدن، و مسائل را به ترتيب اهميت خواستن و با شرائطى كه زمينه استجابت را فراهم مى‏ سازد مقرون ساختن. سپس دعا را با ذكر اوصاف جمال و جلال او و توسل مجدد به ذيل رحمتش پايان دادن. حاملان عرش الهی در اين دعا روى پنج وصف از مهم ترين اوصاف الهى تكيه مى‏ كنند ربوبيت، رحمت، قدرت، علم و حكمت او.

مفهوم آيه چنين است که: آنچه به انسان ارزش و قيمت در پيشگاه خدا مى‏ دهد، همان ايمان و توجه به پروردگار و بندگى او است. دعا وسيله مؤثرى است براى خودسازى و پيوند نزديكى است ميان انسان و خدا. دعا وسيله‏ اى است براى شناخت پروردگار و صفات جمال و جلال او، و هم وسيله‏ اى است براى توبه از گناه و پاك‏سازى روح، و هم عاملى است براى انجام نيكى ‏ها، و هم سببى است براى جهاد و تلاش و كوشش بيشتر تا آخرين حد توان. گذشته از همه دعا مى‏ تواند دريچه‏ اى باشد به سوى اميد پيروزى، و وسيله مؤثرى براى مبارزه با ياس و نوميدى. به همين دليل دعا به هنگام حوادث سخت و طاقت‏ فرسا به انسان قدرت و نيرو و اميدوارى و آرامش مى‏ بخشد، و از نظر روانى اثر غير قابل انكارى دارد.

چنين عالمى خطرهاى فراوانى دارد كه به بعضى از آن اشاره مى‏ شود: الف: چنين عالمى در خدمت ظالمان قرار مى‏ گيرد. ب: چنين علما و دانشمندان منحرفى، پايه ‏هاى اعتقادى مردم را متزلزل‏ مى ‏كنند! ج: عالم منحرف مردم را به گناه مى كشاند!

مردى خدمت حضرت حسين بن علی(علیهما السلام) رسيده و عرض کرد: من مردی گناه كارم كه نمی توانم خود را از معصيت نگه دارم؛ مرا پند و اندرزى بده. امام حسین(علیه السلام) فرمود: پنج كار را انجام بده؛ سپس هر گناهى مايلى بكن: اوّل از روزى خدا نخور؛ هر گناهى مايلى بكن. دوّم از ولايت خدا خارج شو؛ هر گناهى مي خواهى بكن. سوّم جايى را پيدا كن كه خدا ترا نبيند؛ هر چه مي خواهى بكن. چهارم وقتى ملك الموت براى قبض روح تو آمد، او را از خود دور كن؛ سپس هر گناهى می خواهى بكن. پنجم وقتى مالك دوزخ ترا داخل جهنم كرد، داخل نشو؛ هر گناهى مايلى انجام ده.

در روايات عواملى براى عدم استجابت دعا ذكر شده است، كه از مهمترين آنهاست: الف) دست كشيدن از تلاش و اكتفا به دعا؛ ب) گناهان از موانع مهم است‏؛ ج) دعا بر ضدّ مؤمنان و دوستان‏؛ د) دعا فقط در دشواريها؛ هـ) غذاهاى حرام و ناپاك‏.  برای نمونه امام صادق (ع) فرمود: «آن كس كه در خانه ‏اش بنشيند و بگويد: پروردگارا! روزى مرا برسان! به او گفته مى‏ شود: آيا براى طلب روزى و كسب درآمد، راه و مسيرى [كه همان تلاش و كوشش است] قرار نداده ‏ام؟!». و در روايت آمده است: «آن كسى كه مى ‏خواهد، دعايش به اجابت برسد، بايد از راه حلال كسب درآمد كند».

1. گاه مى ‏شود كه دعا کننده شرايط استجابت دعا را فراهم نكرده ‏است؛ 2. گاهی خواسته دعا کننده به زيان اوست؛ 3. گاهی خداوند اجابت دعا را به تأخير مى ‏اندازد، تا بنده اش بيشتر نيايش كند و مشمول عنايات افزون‏ ترى گردد؛ 4. گاهى برخى از افراد، راهها و اسبابى را كه خداوند براى حلّ مشكلات قرار داده رها مى ‏كنند و تلاش و كوشش را کنار می گذارند؛ 5. اعتقاد و ايمان به آثار دعا نيز تأثير مهمى در اجابت دعاها دارد و با ترديد به مقصود نمی توان رسيد؛ 6. گاهى اوقات، خداوند دعاى مؤمنان را اجابت نمى كند و در عوض، گناهانى را از آنها مى ‏آمرزد و يا آن را براى آخرت ذخيره مى سازد.

1. «دعا» انسان را به سراغ شناخت و عشق معبود مى‏ فرستد، تا پيوند ناگسستنى با او بر قرار سازد و از خوان رحمتش، توشه برگيرد. 2. دعا «دعاكننده» را به سراغ تحصيل شرايط اجابت دعا مى‏ فرستد كه نخستين آنها توبه از گناه است. 3. «دعا» انسان را به تلاش، جهت بر طرف ساختن موانع استجابت وامى‏ دارد كه ساده ‏ترين آنها پاك و حلال بودن مأكول و ملبوس و پرهيز از اموال حرام و سعى براى اداى حقوق ديگران است. 4. محتواى بسيار عميق و تكان دهنده دعاهاى معروف پيشوايان بزرگ اهل بيت، آنچنان حساب شده است كه هر جمله‏ اى از آن، درس آموزنده مهمّى است.