واژه دعا در قرآن به معانى مختلفى آمده است: 1. دعا به معنى «عبادت»، مانند آيه 18 سوره جن «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً». هر مسلمانى مى‏ داند «دعا» به اين معنى، مخصوص خدا است. 2. دعا به معنى «فراخواندن» به سوى چيزى، مانند آنچه در مورد پيامبر اسلام (ص) آمده است كه خداوند مى‏ فرمايد: «ادْعُ إِلى‏ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ». بديهى است اين دعا و فراخوانى عين ايمان مى‏ باشد.

3. دعا به معنى «تقاضاى حاجت» كه گاه از طريق عادى است، مانند «وَ لا يَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا؛  هنگامى كه از «شهود» دعوت براى اداى شهادت شود، نبايد امتناع كنند». اين فراخوانى در امور عادى است و به يقين اگر كسى آن را انجام دهد، كافر نمى‏ شود. گاه از طرق غير عادى است كه اين بر دو قسم است: گاه با اعتقاد استقلال غير خدا در تأثير است، که اين قسم شرك است؛ زيرا مستقلّ در تأثير، تنها خداست. امّا درقسم دوّم در حالی که دعا کننده مسبّب الاسباب را خدا مى‏ داند، ولى با توسّل به اولياء اللَّه از آنها مى‏ خواهد كه نزد خدا براى او تقاضاى حاجتى كنند.

قرآن مجيد مى‏ گويد: «بنى اسرائيل نزد موسى آمدند و از او تقاضا كردند كه از خداوند غذاهاى متنوّعى - غير از منّ و سلوى - براى آنها بخواهد». موسى هرگز به آنها ايراد نكرد كه چرا مرا با خطاب يا موسى! فرا خوانديد و چرا مستقيماً خودتان از خدا نخواستيد و اين شرك و كفر است. بلكه تقاضاى آنها را از خدا خواست و اجابت شد.

مقصود از «هامان» در قرآن، «آمون» است و اين دو اسم از نظر تلفظ و وزن، به هم نزديكند؛ به ويژه آنگاه كه بدانيم «آمون»، «اَمانا» نيز تلفظ مى شود و نشانه اختصارى «بزرگِ كاهنان» است؛ مانند اسم فرعون كه به معناى سراى بزرگ حكومت و لقب پادشاهان مصر بوده است. در نتيجه، هامان لقب بزرگ كاهنانِ «آمون» است که در ضمن وزير فرعون هم بوده است. به عبارت دیگر هامان معرّب «آمون» يا «اَمانا» است كه لقب رؤساى كاهنان معبد آمون، بزرگِ خدايان مصريان در شهر طيبه در نيل عليا بوده است. اين مطلبِ تعجب آورى نيست؛ زيرا طبيعى است كه هر كسى كه به مكان مقدسى منسوب باشد، نام همان مكان را به عنوان لقب بر خود مى‌نهد.

امام علي(ع) درباره «قوّتِ در دین» مي فرمايد: «متقین در دین استوار و نیرومند هستند». آنها به خاطر علمی که دارند در اعتقاد و دین استوارند. قرآن هم در چند مورد به بنى اسرائيل توصيه به قوّتِ در دين می کند. آری دستورات اسلام را چه در رابطه با امور دنيوى و چه اخروى بايد با قوت گرفت، حتی به گفته امام صادق(ع) انسان باید با قوت به دنبال روزی برود. برای پیمودن راه حق و مبارزه با دشمنان به دستور قرآن باید از نیروی کافی اعم از تکنولوژی، صنایع و علوم مختلف دیگر استفاده کرد.

با تلاش حضرت موسی(ع)، قوم يهود از دست فرعون نجات يافت و به عظمت رسيد؛ اما به خاطر غرور از فلسطينيان شكست خورد و دچار اختلاف شد. سالها بعد، اشموئيل نبي(ع) به دادشان رسيد و «طالوت» را به پادشاهي آنان برگزيد. آنها نشانه اى خدائي بر اين انتخاب خواستند. ظاهر شدن «صندوق عهد» كه از يادگارهاى مهم انبياء بنى اسرائيل(ع) بود نشانه اين انتخاب شد. طالوت هم در راس سپاه عظيمي به جنگ جالوت رفت و پس از كشته شدن او به دست داود توانست بر دشمن غلبه كند.

خداوند در سوره «انعام» مى فرمايد: «بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتيد خبر خواهد داد [و اختلافات پايان خواهد گرفت]». بديهى است وقتى كه خداوند در آن روز رسماً ميان انسان ها داورى كند، اختلافات برچيده شده و حقايق آشكار خواهد شد. بعضى از مفسّران معتقدند كه اختلافات در دار دنيا قابل زوال نيست و تنها در آخرت است كه خداوند داورى مى كند و حق را از باطل جدا مى سازد. خلاصه اینکه آنچه سبب رفع اختلاف در قیامت می شود آگاه ساختن، جدائی حق از باطل و داورى خداوند خواهد بود.

«تابوت» در لغت به صندوق ساخته شده از چوب گفته مي شود و اختصاص به مردگان ندارد. در روايات آمده صندوق عهد، صندوقي بود كه مادر موسي، او را در آن گذاشت و به دريا افكند. وقتي آن را از آب گرفتند تا مدتها در دستگاه فرعون نگهداري مي شد و بعدها به دست بنى اسرائيل افتاد و به آن تبرك مى جستند. اين صندوق با گذاشتن الواح مقدس، زره و چيزهاي ديگر در آن توسط موسي(ع) و سپردن به وصىّ خود يوشع بن نون مقدس تر شد. بني اسرائيل آن را در جنگ ها مي بردند تا پيروز ميدان شوند؛ اما بعدها به دست دشمنان افتاد.

معروف این است، که او در خواب دیده بود شعله آتشى از سوى «بیت المقدس» برخاسته و تمام خانه هاى مصر را فرا گرفت، خانه هاى قبطیان را سوزاند، ولى خانه هاى بنى اسرائیل سالم ماند! او از آگاهان و معبّران خواب توضیح خواست، گفتند: از این سرزمین «بیت المقدس» مردى خروج مى کند که هلاکت «مصر» و حکومت فراعنه به دست او است. سرانجام همین امر سبب شد که فرعون تصمیم به کشتن نوزادان پسر از بنى اسرائیل را بگیرد.

بعد از اینکه حضرت موسی(ع) به کوه طور رفت، خداوند قومش را مورد آزمایش قرار داد و آنها به دست شخصی به نام سامری که گوساله ی طلایی ای ساخته بود و گفت این خدای شماست گمراه شدند. تلاشهای حضرت هارون نیز نه تنها به جایی نرسید بلکه نزدیک بود ایشان را بکشند. هنگامی که حضرت موسی(ع) بازگشت آنها را سخت مجازات کرد و بت شان را سوزانده و به دریا افکند.

تاريخ آيينه ای براى نشان دادن بسيارى از واقعيّات است؛ و با اینکه هميشه دست هاى آلوده براى دگرگون ساختن چهره اين آيينه شفّاف مشغول فعاليت بوده است، ولی هنوز هم تاريخ در جهات زيادى به عنوان يك منبع معرفت و شناخت قابل قبول است؛ چرا كه تاريخ نيز مانند هر خبر ديگرى داراى متواتر و موثق و ضعيف و مجهول است. از اين گذشته دو بخش از تاريخ است كه از هرگونه دستبرد محفوظ است: تاريخى كه به صورت آثار خارجى و تكوينى در جهان باقيمانده و از آن بالاتر، تاريخی كه از طريق وحى به ما مى رسد.

«علم» سرچشمه «زهد» است. چون قرآن در داستان قارون می فرماید: «آنها كه از علم و دانش بهره داشتند، گفتند: واى بر شما پاداش الهى براى كسانى كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام مى دهند، بهتر است». امام صادق(ع) فرمود: «از جمله سخنانى كه خداوند به موسى(ع) فرمود، اين بود: بندگان صالح من به اندازه علمشان به من، زهد در دنيا را پيشه كرده اند»؛ يعنى مقدار علم، رابطه مستقيم با مقدار زهد دارد.