مواعظ الحسين عليه السلام در آثار آيت الله العظمی مکارم شيرازی
به کوشش حجت الاسلام احمد حيدری
نيازهاى مردم به شما از نعمت هاى خدا بر شماست
امام حسين عليه السلام در ضمن يكى از خطبه هاى خود فرمود: «و بدانيد نيازهاى مردم به شما از نعمت هاى خدا بر شماست، از اين نعمت ناراحت نشويد كه تبديل به نقمت خواهد شد؛... وَ اعْلَمُوا أَنَّ حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَيْكُمْ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عَلَيْكُمْ، فَلَا تَمَلُّوا النِّعَمَ فَتَحُورَ نِقَماً ...». اين حديث با تفاوتى در كتب متعددى از سيدالشهدا عليه السلام نقل شده است.[1]
روشن است كه هرگاه درخت پرميوه اى در باغ باشد، تمام افرادى كه وارد باغ مى شوند چشم به آن مى دوزند و از آن توقع و انتظار دارند، حتى پرندگان نيز از آن سهمى مى خواهند. در صورتى كه توقعات مردم برآورده نشود، امواج كينه و عداوت در دلها پيدا مى شود و همين امر آن نعمت را در معرض زوال قرار مى دهد. اضافه بر اين خداوند بركت را از آن بر مى دارد و آن نعمت به سوى زوال و فنا مى رود.
از سويى ديگر نعمت هاى بزرگى كه خداوند به افراد مى دهد خواه مال فراوان باشد يا قدرت بسيار يا هوش سرشار، همه آن براى زندگى شخصى آنها لازم نيست. پيداست كه خداوند آنها را مأمور ساخته كه به وسيله آن بار مشكلات را از دوش ديگران بردارند و گره از كار آنها بگشايند. حال اگر اين امانت دار الهى به وظيفه خود عمل نكند خداوند او را عزلكرده، امانتش را به دست ديگرى مى سپارد.[2]
در قرآن مجيد در داستان قارون ثروتمند گردنكش نيز آمده است كه عقلاى بنى اسرائيل به او گفتند: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَايُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ؛[3] و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب؛ و بهره ات را از دنيا فراموش مكن، و همان گونه كه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن، و هرگز در زمين در جست و جوى فساد مباش، كه خدا مفسدان را دوست ندارد».
ولى قارون اين نصيحت منطقى و عاقلانه را نپذيرفت و آن ثروت عظيم را مولود علم و تدبير خود شمرد و براى ديگران در آن سهمى قائل نشد. سرانجام خداوند او و ثروتش را در زمين فرو برد: «فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ؛[4] سپس ما او و خانهاش را در زمين فرو برديم». زلزله اى واقع شد و شكافى در زمين ايجاد گرديد و او و سرمايه اش در آن دفن شدند.[5]
امير المؤمنين علی عليه السّلام درباره اين سنّت الهی خطاب به جناب جابر بن عبداللَّه انصارى چنين فرمودند:
«يَا جَابِرُ، مَنْ كَثُرَتْ نِعَمُ اللَّهِ عَلَيْهِ كَثُرَتْ حَوَائِجُ النَّاسِ إِلَيْهِ، فَمَنْ قَامَ لِلَّهِ فِيهَا بِمَا يَجِبُ فِيها عَرَّضَهَا لِلدَّوَامِ وَ الْبَقَاءِ، وَ مَنْ لَمْ يَقُمْ فِيهَا بِمَا يَجِبُ عَرَّضَهَا لِلزَّوَالِ وَالْفَنَاءِ؛[6] اى جابر! كسى كه خداوند نعمت فراوانى به او داده نياز مردم به او بسيار خواهد بود، در اين حال آن كس كه به وظيفه واجب خود در برابر آن اموال عمل كند زمينه دوام و بقاء نعمت هاى خود را فراهم ساخته، و كسى كه به آنچه درباره آن اموال بر او واجب است قيام نكند آنها را در معرض زوال و فنا قرار داده است».[7]
امام علی عليه السلام در اين سخن به نكته مهمّى اشاره كرده، مى فرمايد: «اى جابر! كسى كه نعمت فراوان خداوند به او روى آورد نياز مردم به او بسيار خواهد شد».
طبيعى است كه تشنگان به دنبال چشمه هاى آب مى روند و گرسنگان به دنبال منابع غذا. بنابراين كسانى كه خداوند نعمت فراوانى به آنها داده بايد از مراجعات مكرر مردم تعجب يا وحشت نكنند، اين خود نعمت ديگرى است كه بتوانند با نعمت هاى وافرى كه در اختيار آنهاست گره از كار مردم بگشايند.
سپس امام عليه السلام به واكنش هاى مختلف افراد پرنعمت در برابر اين وضع و آثار آن اشاره كرده، مى فرمايد: «در اين حال آن كس كه وظيفه واجب خود را در برابر اين نعمت هاى الهى انجام دهد زمينه دوام و بقاء آنها را فراهم ساخته و آن كس كه به وظيفه واجب خود در برابر آنها عمل نكند آنها را در معرض زوال و فنا قرار داده است».[8]
در حديثى از امام صادق عليه السلام نيز مى خوانيم كه فرمود: «مَنْ عَظُمَتْ نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَيهِ اشْتَدَّتْ مَئُونَةُ النَّاسِ عَلَيهِ، فَاسْتَدِيمُوا النِّعْمَةَ بِاحْتِمَالِ الْمَئُونَةِ وَ لَاتُعَرِّضُوهَا لِلزَّوَالِ، فَقَلَّ مَنْ زَالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ فَكَادَتْ أَنْ تَعُودَ إِلَيهِ؛[9] كسى كه نعمت خداوند بر او فراوان و عظيم شود، نياز مردم به او شديد خواهد شد، پس نعمت ها را از طريق تحمّل اين هزينه ها بر خود پايدار سازيد و آن را در معرض زوال قرار ندهيد، زيرا هنگامى كه نعمت [براثر ناسپاسى] زائل شود كمتر ديده مى شود كه بازگردد».
در كتاب كافى در همين باب[10] روايات ديگرى به همين مضمون وارد شده است و در باب «حسن جوار النعم»[11] نيز رواياتى در اين زمينه ديده مى شود ازجمله يكى از ياران امام صادق عليه السلام مى گويد: از آن حضرت شنيدم كه فرمود: «أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ، قُلْتُ وَ مَا حُسْنُ جِوَارِ النِّعَمِ، قَالَ الشُّكْرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَ أَدَاءُ حُقُوقِهَا؛[12] همسايه و ملازم خوبى براى نعمت هاى الهى باشيد. راوى عرض مى كند: چگونه همسايه و ملازم خوبى باشيم؟ امام عليه السلام مى فرمايد: شكر بخشنده نعمت را به جاى آوريد و حقوق آن را ادا كنيد».[13]
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.