«نُصح» نقطه مقابل حسد است. نصح و نصيحت هر كار و هر سخنى است كه در آن مصلحت ديگرى باشد. به اين معنا كه نه تنها انسان خواهان زوال نعمت از ديگران نباشد، بلكه طالب بقاى نعمت و افزون شدن آن براى آنها گردد. اين واژه در اصل به معناى «خلوص و اخلاص» است. از آنجا كه شخص خيرخواه، از روى خلوص و اخلاص در «اصلاح» كار ديگران مى كوشد، واژه نُصح و نصيحت درباره او به كار مى رود. اين يكى از فضايل معروف است كه در آيات قرآن و روايات اسلامى به آن اشاره شده است.

بزرگان علم اخلاق براى حسد مراحل مختلفى ذكر كرده اند؛ از جمله دو مرحله كاملا متمايزی که ذیلا بیان می شود: 1. وجود حسد در درون دل و در اعماق روح، به گونه اى كه انسان آن را كنترل كند و اثرش در گفتار و رفتار او ظاهر نگردد. 2. وجود حسد در درون به گونه اى كه از كنترل فرد حسود خارج شود و با سخنان و اعمال شيطانى بروز كند و براى انتقام‏گيرى از مَحسُود و زوال نعمت او تلاش شود.

از بعضى روايات استفاده مى شود كه همه - يا غالب – مردم، رگه هاى حسد در درون جانشان وجود دارد؛ ولى تا آن را در گفتار و رفتار خود ظاهر نكنند، گناهى بر آنان نوشته نمى شود.

«غبطه» نقطه مقابل حسد است و به اين معناست كه انسان آرزو كند كه نعمتى همانند ديگران يا بيشتر از آنها داشته باشد، بى آنكه آرزوى زوال نعمت كسى را داشته باشد. برخلاف حسد كه صفتى است مذموم و نكوهيده؛ «غبطه» نه تنها مذموم نيست بلكه پسنديده و مايه ترقّى و پيشرفت است. امام صادق(ع) مى‏ فرماید: «مؤمن غبطه مى‏ خورد، ولى حسد نمى ‏ورزد، امّا منافق حسد مى‏ ورزد و غبطه نمى‏ خورد».

«حسد» به معناى ناراحت شدن از نعمت هايى است كه خداوند نصيب ديگران كرده. شخص حسود آرزوى زوال آن نعمت ها را دارد و حتّى در این راه ممکن است كوشش کند. در واقع مى توان گفت حسد يكى از ريشه هاى اصلّى تمام بدى هاست و از دام هاى بسيار خطرناك شيطان است. در روايات اسلامى، حسد در کنار «حرص» و «تکبّر» يكى از اصول سه گانه «كفر» شمرده شده است؛ چراکه شخص «حسود» در واقع معترض به حكمت الهى است.

نقطه مقابل حسد، «نُصح» و خيرخواهى است. به اين معنا كه نه تنها انسان خواهان زوال نعمت از ديگران نباشد، بلكه طالب بقاى نعمت و افزون شدن آن براى آنها گردد. به تعبيرى ديگر «خيرخواهى» اين است كه انسان از نعمت هايى كه نصيب ديگرى مى شود، لذّت ببرد و سعادت خود را در سعادت ديگران بداند و منافع ديگران را با منافع خود به يك چشم بنگرد.

هنگامى كه نعمتى به ديگرى مى رسد، اگر انسان آرزو كند همان ‏گونه كه ديگران دارند او هم داشته باشد، اين حالت را «غِبطه» مى گويند و حالتى است پسنديده. زيرا انسان را به كوشش سازنده وا مى دارد و هيچ اثر مخرّبى در اجتماع ندارد. امّا اگر دوست دارد آن نعمت از ديگران سلب شود و براى اين كار به تلاش برمى خيزد، اين همان حالت بسيار ناپسند «حَسَد» است كه انسان را وا مى دارد بى آنكه تلاش سازنده اى در مورد خودش انجام دهد، به تخريب ديگران بپردازد. از این توضیحات مشخص می شود که «غِبطه» تفاوتی اساسی با حسد دارد. غبطه نه تنها مذموم نيست بلكه پسنديده و مايه ترقّى و پيشرفت است.

از جمله نشانه هايى كه براى حسد ذكر شده امور زير است: 1. حسود هنگامى كه مى شنود نعمتى به ديگرى رسيده است، غمگين و ناراحت مى شود، هرچند آثارى از خود بروز ندهد. 2. گاه از اين مرحله فراتر مى رود و زبان به غيبت و عيب جويى مى گشايد. 3. گاه از اين هم فراتر مى رود و به دشمنى و عداوت و كارشكنى برمى خيزد! 4. گاه تنها به بى اعتنايى و بى مهرى و يا قطع رابطه از شخصى كه مورد حسد او قرار گرفته قناعت مى كند. سعى دارد او را نبيند و سخنى از او نشنود و ... .

معصومين(ع) در سخنان تکان دهنده به پیامدهای کفران نعمت پرداخته اند؛ پيامبر(ص) مي فرمايد: «کفران گناهي است که زودتر از همه گناهان دامان انسان را مي گيرد». امام علي(ع) در این رابطه مي فرمايد: «کفران سبب زوال نعمت ها شده و كفران كننده آن منكر فضل الهى است». امام سجاد(ع) در حديثي مي فرمايد: «كفران نعمت و ترك شكر گناهانى است كه نعمت هاى الهى را تغيير مى دهد». اين تعبيرات نشان دهنده آثار اين رذيله اخلاقى در زندگى فردى و اجتماعى است؛ و اینکه سبب سلب توفيقات و مايه دورى انسان از خدا مي شود.

سخنان معصومين(ع) در باب شکرگزاري بسيار است، پيامبر(ص) مي فرمايد: «كسى كه غذا بخورد و شكر نعمت را بجا آورد، پاداش روزه دارى را دارد كه براى خدا روزه گرفته است و شخص تندرستى كه شكر خدا را بجاى آورد اجر بيمارى را دارد كه در برابر بيمارى صبر و شكيبايى دارد، و دارنده اى كه شكر نعمت را بجا مى آورد، اجر محروم قناعت پيشه شكيبا را دارد». امام علي(ع) در حديثي مي فرمايد: «شكر نعمت مانع زوال نعمت و سبب تأييد آن مى گردد». البته در زمينه اهميت شكر و تأثير آن در دوام و فزونی نعمت، احاديث بسياري وارد شده است.

«حسد» كه در فارسى «رشك» خوانده مى‏ شود به معنى آرزوى زوال نعمت از ديگران است، خواه آن نعمت به حسود برسد يا نرسد. حسد دارای درجات مختلفی است و شدیدترین یا در واقع بدترین نوع حسد آن است که انسان نه فقط آرزوى زوال نعمت ديگران داشته باشد، بلكه در مسير آن گام بردارد، خواه از طريق ايجاد سوء ظنّ و بدبينى نسبت به كسى كه مورد حسد واقع شده است باشد يا از طريق ايجاد مانع در كار او، و اين نوع حسد حاكى از خباثت شديد درونى حسود است.