تلاوت‏ قرآن‏ از افضل عبادات است و كمتر عبادتى به پايه آن مى‏ رسد؛ چرا كه اين تلاوت الهام بخش انديشه در قرآن، و انديشه و تفكّر، سرچشمه اعمال صالح است. تلاوت قرآن بايد وسيله ‏اى براى تفكّر و تدبّر در معنى و محتواى آن باشد، و تفكّر و انديشه نيز بايد، مقدّمه عمل به قرآن گردد. آنها كه به تلاوت و حفظ قرآن قناعت مى ‏كنند، و از «تدبّر» و «عمل» به قرآن خبرى ندارند، گرچه يكى از سه ركن را انجام داده اند، ولى دو ركن مهم ‏تر را از دست داده‏ و گرفتار خسارت عظيمى شده ‏اند. نتيجه اینکه ما در مورد قرآن سه وظيفه مهم داريم: تلاوت‏ قرآن‏، فهم قرآن و از همه مهم ‏تر، عمل به قرآن.

ماه رمضان، ماه عبادت و خودسازى، ماه ترك معصيت و انجام اطاعت است. براى تحقّق اين مهم، هم تعليم لازم است و هم تربيت. «قرآن» انسان را تعليم مى ‏دهد و «روزه» انسان را تربيت مى ‏كند. تنها با اين دو است كه رسيدن به كمال ممكن مى‏ گردد. در حقيقت «قرآن» بدون فريضه «روزه» آموزش ناتمام و بدون پرورش است و رمضان و «روزه» بدون «قرآن» تربيت فاقد دانش و آگاهى است.

مدت زمان «نزول تدريجى قرآن»، بيست سال بوده است. بر اساس دیدگاه مفسرین، نزول قرآن سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرين سال حيات پيامبر(ص) ادامه داشته است. «على بن ابراهيم قمى» در این باره مى گويد: از امام صادق(ع) سؤال شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گرديد، با آن كه در طول بيست سال نازل شده است؟ امام صادق(ع) در پاسخ فرمودند: «ثُمَّ نَزَلَ فِي طُولِ عِشْرِينَ عَامّاً»؛ (سپس در مدت بيست سال قرآن نازل شد).

در تعارض ميان «نزول قرآن در شب قدر» با «نزول تدريجى»، آراء مختلفی وجود دارد: 1. آغاز نزول «قرآن» در «شب قدر» است. بيشتر محققين اين رأى را برگزيده اند. 2. در شب قدر هر سال، آن اندازه از «قرآن» كه نياز سال بود يك جا بر پيامبر(ص) نازل مى شد، سپس همان آيات تدريجا در ضمن سال، بر حسب مناسبت ها و پيش آمدها نازل مى گرديد. 3. مقصود از «أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» انزل في شأنه يا في فضله القرآن است. 4. بيشتر آيات قرآن در ماه رمضان نازل شده است. 5. «قرآن» دو نزول داشته است: دفعى و تدريجى. در شب قدر همه «قرآن» يك جا بر پيامبر اكرم(ص) نازل شده، سپس در طول مدت نبوّت دوباره به تدريج نازل گرديده است. عمده نظر اول و نظر پنجم است.

براى دعا كردن و باريافتن به محضر دوست، و بهره ‏مندى بيشتر از فيض و رحمت الهى، آدابى ذكر شده است، كه يقيناً براى استجابت دعا، مؤثّر خواهد بود. در اينجا به اهمّ آنها - با استفاده از روايات - اشاره مى ‏شود: الف) معرفت الهى‏؛ ب) حسن ظنّ به خدا؛ ج) دعا همراه با احساس نياز؛ د) دعا همراه با توجه تامّ‏؛ هـ) دعا همراه با خضوع و دل ‏شكستگى‏؛ و) دعا همراه با استغفار و صلوات‏؛ ز) اصرار و پافشارى در دعا.

دعا براى اجابت اين دعاها پسنديده و اجابت آن امكان ‏پذير است. بلكه بنابر دستورات اسلام، بايد براى تحقّق آنها گام‏ هاى عملى نيز برداشته شود. يعنی در يك جامعه اسلامى كامل، همه مردم ضمن اینکه باید به قوانين الهى عمل كنند و زمینه استجابت دعاها را فراهم کنند، در کنار آن بايد دعا کنند. در اين صورت، دعا نيز در رفع اين گرفتارى ‏ها دور از اجابت نيست. 

در رواياتِ مربوط به «علائم ظهور» آمده كه يكى از نشانه هاى ظهور، كسوف در اواسط ماه رمضان و خسوف در اول ماه و برخلاف عادت است. امام باقر(ع) فرمودند: «همانا براى مهدى ما دو نشانه است كه از زمان خلقت آسمان ها و زمين اين گونه نبوده است: يكى خسوف ماه در اول شب رمضان و ديگرى كسوف خورشيد در نيمه ماه رمضان». تحقق اين كسوف و خسوف يا به نحو اعجاز و خرق قانون طبيعت است يا به توسط جرمي است كه از زمين جدا مى شود يا به توسط جرمى است كه در فضا به طور ناگهاني پيدا مي شود و امروزه از آنها به اجرام سرگردان در هوا ياد مي شود.

ایشان می فرماید: «در هر سال مدتى را در غار حراء به عبادت خدا مى پرداخت و جز من کسی او را نمى ديد و من هنگام بعثت نور وحى و رسالت و بوى نبوّت را استشمام كردم». از سوی دیگر بر اساس پاره اى روايات پيامبر(ص) حتى پس از بعثت نیز گاهى به غار حراء مى رفت و به دور از آزار مشركان به عبادت مى پرداخت، و در بازگشت به طواف کعبه رفته و سپس به خانه بازمی گشت. حتی گاهی على(ع) و خديجه نیز همراه آن حضرت بودند.

در جهان بینی اسلامی «دنيا» مرحله اى است گذرا و مقدّمه اى براى «آخرت»، و در روايات به عناويني چون «مزرعه»، «پل» و گاه «تجارتخانه» تشبيه شده و در «نهج البلاغه»، دنیا به ميدان تمرين و آخرت به ميدان مسابقه تشبیه شده که از این تشبیه استفاده می شود: سعادت و نجات در آخرت را بدون حساب به كسى نمى دهند، و با پايان دنيا، پرونده اعمال بسته مى شود و قيامت جاى حساب است نه عمل، و جايزه اين مسابقه، برترين جوائز است، و تفاوت درجات و مراتب انسان ها با اعتقاد اعمال و اخلاق آنها ارتباط دارد، و هيچ چيز از اعمال و رفتار ما در دنيا از ميان نمى رود و آثار همه باقى مى ماند.

آغاز نزول «قرآن» در ماه رمضان و در «شب قدر» بوده است. شب قدر ـ نزد اماميّه ـ ميان دو شب مردّد است: شب 21 و 23 ماه مبارك رمضان. آغاز «وحى رسالى» نيز در 27 ماه رجب، 13 سال پيش از هجرت بوده است؛ البته نزول «قرآن» به عنوان كتاب آسمانى، سه سال تأخير داشت كه به «دوره فَتْرت» معروف است. پيامبر(ص) در اين مدت دعوت خود را سرّى انجام داد تا آيه نازل شد كه «آنچه را مأموریت دارى، آشکار ساز» و با اين دستور دعوت عمومي آغاز گشت.