ماه رمضان، ماه عبادت و خودسازى، ماه ترك معصيت و انجام اطاعت است. براى تحقّق اين مهم، هم تعليم لازم است و هم تربيت. «قرآن» انسان را تعليم مى ‏دهد و «روزه» انسان را تربيت مى ‏كند. تنها با اين دو است كه رسيدن به كمال ممكن مى‏ گردد. در حقيقت «قرآن» بدون فريضه «روزه» آموزش ناتمام و بدون پرورش است و رمضان و «روزه» بدون «قرآن» تربيت فاقد دانش و آگاهى است.

«تَوّاب» صيغه مبالغه از ماده «توبه» به معناى رجوع و بازگشت است و معمولا در بازگشت از گناه به كار مى رود. واژه توبه در قرآن هنگام نسبت دادن به بندگان با «اِلى» و موقع نسبت دادن به خدا با «عَلى» متعدى مى شود. نكته اين تفاوتِ تعبير در آن است كه بازگشت بندگان از گناه به اين صورت است كه گناه را ترك گويند و در مقام عذرخواهى برآيند؛ ولى بازگشت خداوند به اين است كه لطفى را كه به خاطر گناه از بندگانش دريغ داشته به آنها باز گرداند و چون از يك مقام بالا و والا است تعبير به «عَلى» شده است.

لذّت بخش بودن ارتباط با پروردگار امری است منوط به رعایت برخی از شرایط و مرتفع نمودن برخی از موانع که در آیات قرآن و احادیث اهل بیت(ع) نیز بدان اشاره شده است. برخی از آن شرایط و موانع عبارت اند از: 1. کسب معرفت و شناخت نسبت به پروردگار. 2. آشنایی با آداب، معارف و مفاهیم نماز و رعایت آنها. 3. ترک گناه و معصیت، و دوری از محرّمات، به ویژه لقمه حرام. 4. خشوع و حضور قلب در نماز. 5. حفاظت از عبادت و عدم سستی در آن.

ایشان می فرماید: «ترك گناه آسان تر از تقاضاى توبه است»، زيرا ممكن است انسان پس از ارتكاب گناه، توفيق توبه نيابد و از دنيا برود و یا مانند بسیاری از غافلان توبه را به تأخير بيندازد. از سویی توبه شرايطى دارد، همانند پشيمانى قطعى از گناه، تصميم بر ترك در آينده، پرداخت حق الناس، و ... لذا موسی بن جعفر(ع) در حدیثی می فرماید: «كسى كه گناهى نكرده راحت تر و كم اندوه تر است از كسى كه مرتكب گناهى شده، هرچند توبه خالصانه اى بعد از آن كند و به خدا باز گردد».

انسان در مسير طاعت الهى و ترک گناه با مشکلات بسیاری مواجه است كه ناخواسته دامان انسان را مي گيرد و اگر به اين حقيقت توجه کند كه در گذشته چنين بوده و در آينده نيز چنين خواهد بود، «صبر» کرده و از برکات «صبر» بهره مند می گردد. لذا امام صادق(ع) می فرماید: «كسى از شيعيان ما كه مبتلا به مصيبتى شود و شكيبايى پيشه كند پاداش هزار شهيد را دارد». از سویی در درمان «جزع» لازم است انسان به مصائب اولياء الهی در گذشته و مصائب دوستان خود توجه کند. همچنین خوب است در آثار مثبت صبر و آثار منفى جزع بينديشد.

تقّرب و رسیدن به خدا‌ مهم ترین دغدغه هر مؤمنی است که برای دستیابی به آن تلاش می کند. بهترین راه رسیدن به خدا و رضوان الهی، همان راهی است که خود خداوند بیان و مشخص کرده است. این امر محقّق نمی گردد جز با شناخت خداوند متعال، حرکت در مسیر بندگی، رعایت اخلاق و مراقبت از نفس. علاوه بر این، باید موانع قرب الهی را رفع نمود که ارتکاب گناه از جمله آن موانع است.

قرآن کریم به مومنین دستور می دهد که توبه شان مانند نصوح باشد. یعنی توبه ای که از هر نظر خالص باشد و شخص توبه کننده، به هیچ وجه بازگشت به گناه نکند.
 «توبه نصوح»، پنج ثمره بزرگ دارد: 1- بخشودگى سیئات و گناهان. 2- ورود در بهشت پر نعمت الهى.3- عدم رسوائى در آن روز که پرده ها کنار مى رود و حقایق آشکار مى گردد. 4- نور ایمان و عمل آنها از پیشاپیش و سمت راست آنها حرکت مى کند و مسیر آنها را به سوى بهشت روشن مى سازد. 5- توجهشان به خدا بیشتر مى گردد.

عید در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است. در اسلام به مناسبت این که در پرتو اطاعت و عبادت یک ماهه رمضان، و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطرى نخستین به روح و جان انسان باز مى گردد، به آن روز عید گفته شده است. هم چنین به روز نزول مائده بر حوّاریون عیسى(ع)، عید گفته می شود زیرا روز بازگشت به پاکى و ایمان به خدا است. از سویی امام على(ع) در روایتی می فرمایند: «هر روز که در آن معصیت خدا نشود، عید است»، از این رو، عید، روز ترک گناه، و روز پاکى و بازگشت به فطرت نخستین است.

مجالس عزاى امام حسین(ع) مهد تحوّل روحى و مرکز تربیت و تزکیه نفس است. سوگواران در این مجالس با الگو قراردادن آن حضرت، زمینه تطبیق اعمال و رفتار خویش را با سیره عملى آن حضرت فراهم مى سازند، و چه بسا اشخاص گمراهى با تنبّه در این مجالس،  تصمیم بر ترک گناه گرفته، و راه نجات را پیدا مى کنند.

آیات قرآن به مختار بودن معصوم در ترک گناه صحّه گذارده؛ برخى از آیات عبارتند از: 1- وغیر از خداى یکتا هیچ یک از این خدایان باطل که به حال تو سود و ضررى ندارد، به خدایى مخوان و گرنه از ستمکاران خواهى بود(سوره یونس آیه 106). کسى که اختیارندارد صحیح نیست که به او گفته شود: اگرانجام دهى... . 2- به آن ها بگو: من مأمورم که خداى یکتا را بپرستم و هرگز کسى را شریک او قرار ندهم و...(سوره رعد، آیه 36). پر واضح است، کسى که اختیارى از خود ندارد، صحیح نیست که به کارى مأمور شود.