خداوند در آیات 55 و 56 سوره اعراف می فرمايد: «پروردگار خود را از روى تضرع و در پنهانى بخوانيد [و از تجاوز دست برداريد كه] او متجاوزان را دوست نمى‏ دارد. * و در زمين فساد مكنيد بعد از آنكه اصلاح شده است، و او را با بيم و اميد بخوانيد [بيم از مسئوليت ها و اميد به رحمتش، و نيكى كنيد] زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است».   در اين دو آيه، اشاره به پنج قسمت از شرائط قبولى دعا شده است: نخست اينكه از روى تضرّع و در پنهانى باشد؛ ديگر اينكه از حد اعتدال تجاوز نكند؛ سوم اينكه با توليد فساد و تبهكارى همراه نگردد؛ چهارم اينكه توأم با بيم و اميد متوازن باشد؛ پنجم اينكه با نيكوكارى توأم گردد.

1. گاه مى ‏شود كه دعا کننده شرايط استجابت دعا را فراهم نكرده ‏است؛ 2. گاهی خواسته دعا کننده به زيان اوست؛ 3. گاهی خداوند اجابت دعا را به تأخير مى ‏اندازد، تا بنده اش بيشتر نيايش كند و مشمول عنايات افزون‏ ترى گردد؛ 4. گاهى برخى از افراد، راهها و اسبابى را كه خداوند براى حلّ مشكلات قرار داده رها مى ‏كنند و تلاش و كوشش را کنار می گذارند؛ 5. اعتقاد و ايمان به آثار دعا نيز تأثير مهمى در اجابت دعاها دارد و با ترديد به مقصود نمی توان رسيد؛ 6. گاهى اوقات، خداوند دعاى مؤمنان را اجابت نمى كند و در عوض، گناهانى را از آنها مى ‏آمرزد و يا آن را براى آخرت ذخيره مى سازد.

مشكلات فراوان مردم در زندگی صنعتی به خاطر عوامل بسياري چون: عدم توازن رشد سطح تكنيك و صنعت با رشد اخلاقى، احساس بيهودگي، افزايش برخوردها و اصطكاك منافع، گسترش درگيري هاى اجتماعى و وسايل ناسالم هیجان زا و یا مخدّر است كه موجب اضطراب و افسردگي شده است. در اين ميان، «دعا» باعث رفع نگرانی و اضطراب می شود؛ چرا كه دعا علاوه بر تکامل اخلاقی و عاطفی، باعث رشد روح اجتماعی، کم شدن برخوردهای غیر عادلانه و امید در زندگی می شود.

قرآن در پاره ای از آیات، با صراحت مسلمانان را به دعا و نیایش دعوت کرده و به آنان وعده اجابت نیز داده است. از این رو می فرماید: «هنگامى که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم؛ دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا مى خواند پاسخ مى گویم». همچنین می فرماید: «پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. به یقین کسانى که از عبادت من تکبّر مى ورزند بزودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند». از سویی امام علی(ع) نیز می فرماید: «محبوب ترین اعمال نزد خداوند در روی زمین دعا و نیایش است».

قرآن در آیات بسیاری، به تبیین نیایش پیامبران الهی(ع) با پروردگار پرداخته است. از این رو در بیان نیایش و توبه حضرت آدم(ع)، هنگام رانده شدن از بهشت، می فرماید: «پروردگارا ما به خویشتن ستم روا داشتیم و اگر ما را نیامرزی و ترحّم ننمایی هر آینه از زیان کاران خواهیم بود». همچنین در تبیین نیایش حضرت یوسف(ع) می فرماید: «بار پروردگارا! زندان برای من از آنچه مرا به سوی آن دعوت می کنند بهتر است». و از زبان حضرت موسی می فرماید: «بار پروردگارا! همانا من به آنچه از خیر به سوی من نازل کردی محتاجم».

درست است كه خدا حكيم و مهربان است و آنچه به صلاح بندگان باشد، بى كم و كاست به آنها خواهد داد، ولى به همان دليل كه حكيم است، مواهب او نسبت مستقيمى با شايستگى‏ ها و لياقت هاى افراد دارد. دعا كنندگان واقعى ميزان اين شايستگى را در پرتو دعا بالا مى ‏برند و به همان نسبت سهم بيشترى از آن مواهب خواهند گرفت.

جمعى از مردم مکّه برای اینکه از ناحیه اسلام و قریش هر دو آسوده خاطر باشند، خدمت پیامبر(ص) اظهار اسلام می کردند، ولی در برابر قریش، به نیایش و عبادت بت ها مى پرداختند. آیه فوق به شدت عمل در برابر آنها دستور می دهد.

يكي از مهمترين خواسته ‏ها در نيايش ما از خداوند، همان چيزي است كه خدا مؤمنان را به آن امر فرموده و آن، اصل ذكر و تكثير آن و توسل به آن و تداوم آن است، هر چند ذكر واحد باشد؛ زيرا دوام غير از كثرت است. در مناجات شعبانيه و دعاي كميل، خواسته‏ هاي زيادي راجع به ذكر خدا مطرح شده كه گذشته از تداوم آن، دلباختگي در نام و ياد خدا از كامل ‏ترين مراحل ذكر بنده نسبت به خداوند شمرده شده است. چنين ذكري باعث معمور بودن عمر و مَرِمّت زمان زندگي خواهد بود.