نفاق درست نقطه مقابل تقیّه است، منافق کسى است که در باطن به مبانى اسلام اعتقاد ندارد و یا در آن تردید دارد، اما در میان مسلمین اظهار اسلام مى کند. امّا تقیه آن است که فرد با ایمانى عقیده خود را براى حفظ جان و مال و ناموس خود، از این گروه متعصّب کتمان کند، و عکس آن نفاق است.
 

وهّابیها با درک غلطی که از توحید و شرک داشتند، زیارت، شفاعت طلبی، بناى برقبور و امور دیگرى از این قبیل را مخالف شرع دانسته و با مسأله «شرک» و «بدعت» پیوند زدند و با آن مخالفت نمودند. در سال 1344هـ ق هنگامى که وهّابى ها در حجاز به قدرت رسیدند، در یک حرکت هماهنگ ناپخته، تمام بناهاى تاریخى اسلامى را به بهانه شرک یا بدعت ویران کردند. میراث هایى که هر کدام یادآور بخش هاى مهمّى از تاریخ پرافتخار اسلام بود.
 

با تمام تمهیداتى که امام صادق(ع) در مرگ فرزندش اسماعیل اندیشید و با شهودى که گرفت، باز هم عده اى مرگ وى را نپذیرفتند و با این که از قبل با سیاست تقیّه امام صادق(ع) مخالف بودند ولی این فرصت ویژه را از دست نداده گفتند: این رفتار امام به قصد تقیه و براى فریب دستگاه عباسى و حفظ جان امام بعدى یعنى اسماعیل، صورت گرفت. این گروه را به خاطر پایبندى به امامت اسماعیل و توقف بر آن، اسماعیلیه خالصه یا اسماعیلیه واقفه نامیدند.

محمد بن عبدالکریم در شهرستانه، یکى از شهرهاى خراسان در سال 479 هـ ق به دنیا آمد. به خاطر جوّ خانوادگى به فقه شافعى و کلام اشعرى پرداخت. وقتی که در ترمز بود با یکى از باطنیان برخورد کرده و از وى علوم باطنى را دریافت کرد. از او کتابى موجود است که سراسر تفسیر باطنى است به نام مفاتیح الاسرار، این کتاب عده اى را به این تصور کشانده است که وى اسماعیلى است و در تقیّه به سر مى برده است. ولى مى توان گفت که شهرستانى هیچ گاه اسماعیلى مذهب نشد، اما از تفسیر باطنى آنها بسیار استفاده کرد و آن را پسندید.