پاسخ اجمالی:
به گفته بعضى از علماى اخلاق، رواياتى كه درباره فضيلت صبر و شكيبايى از معصومين عليهم السلام به ما رسيده، بيش از آن است كه به شمارش در آيد. در برخى از كتب كه درباره صبر تأليف يافته، نزديك به 900 حديث از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام در اين باره آمده است.
پاسخ تفصیلی:
به گفته بعضى از علماى اخلاق، رواياتى كه درباره فضيلت صبر و شكيبايى از معصومين عليهم السلام به ما رسيده، بيش از آن است كه به شمارش در آيد. در برخى از كتب كه درباره صبر تأليف يافته، نزديك به 900 حديث از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام در اين باره آمده است.[1] به عنوان نمونه، بخشى از آن را مرور می کنیم.
1. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِي ثَلَاثٍ: أَوَّلُهَا أَنْ لَا يَكْسَلَ، وَ الثَّانِيَةُ أَنْ لَا يَضْجَرَ، وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا يَشْكُوَ مِنْ رَبِّهِ تَعَالَى، لِأَنَّهُ إِذَا كَسِلَ فَقَدْ ضَيَّعَ الْحَقَّ، وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ يُؤَدِّ الشُّكْر،َ وَ إِذَا شَكَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ؛[2] علامت صابر سه چيز است: اول اينكه سست و كسل نمى گردد. دوم اينكه ناراحت نمى شود و سوم اينكه شِكوِه و شكايت از پروردگارش نمى كند. زيرا اگر سست و كسل شود، تضييع حق مى كند و زمانى كه ناراحتى به خود راه دهد، اداى شكر نمى كند و زمانى كه شكايت از پروردگار عزوجل كند عصيان او را كرده است».
2. امام علی علیه السلام می فرماید: «وَ الصَّبْرُ يُنَاضِلُ الْحِدْثَانَ؛[3] صبر و شكيبایى پيشامدها را دور مى كند». به تعبير ديگر صبر، سپرى براى جلوگيرى از آسيب پذيرى انسان در برابر حوادث و پيشامدهایى است كه مصون از آنها نيست.[4]
3. رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره صبر می گوید: «فِي الصَّبْرِ عَلَى مَا تَكْرَهُ خَيْرٌ كَثِيرٌ؛[5] در صبر بر مكروهات و ناملايمات و امور غير موافق با نفس، خير كثير است».
4. در حديثى از ابن عباس نقل شده است که: رسول اكرم صلى الله عليه و آله بر انصار وارد شدند و فرمودند: آيا شما مؤمنيد؟ آنها همه ساكت شدند. يكى از صحابه گفت: بله يا رسول الله. آن حضرت فرمود: علامت ايمان شما چيست؟ گفتند: «نَشْكُرُ عَلَى الرَّخَاءِ وَ نَصْبِرُ عَلَى الْبَلَاءِ وَ نَرْضَى بِالْقَضَاء؛[6] در خوشى شاكريم و بر بلا صابريم و به قضاء الهى راضى». حضرت فرمودند: «مُؤْمِنُونَ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ؛ قسم به صاحب كعبه كه شما مؤمنيد».
5. از حضرت مسيح عليه السلام نقل شده است که فرمود: «إِنَّكُمْ لَا تُدْرِكُونَ مَا تُحِبُّونَ، إِلَّا بِصَبْرِكُمْ عَلَى مَا تَكْرَهُونَ؛[7] شما به آنچه دوست مى داريد نمى رسيد، مگر به صبر و استقامت بر آنچه از آن كراهت داريد».
6. در دعاى امين الله امام سجاد عليه السلام وقتى جدّ خود مولى على عليه السلام را زيارت مى كنند، بر سر آن مزار شريف چنين دعا مى كنند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَفْسِي مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِكَ، رَاضِيَةً بِقَضَائِكَ، مُولَعَةً بِذِكْرِكَ وَ دُعَائِكَ، مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ أَوْلِيَائِكَ، مَحْبُوبَةً فِي أَرْضِكَ وَ سَمَائِكَ، صَابِرَةً عَلَى نُزُولِ بَلَائِكَ، شَاكِرَةً بِفَوَاضِلِ نَعْمَائِكَ؛[8] خدايا نفس مرا مطمئن به مقدرات، راضى به قضاء، حريص به ذكر و خواندن خودت قرار ده، خدايا نفس مرا دوستدار برگزيدگان از دوستان خود، محبوب در زمين و آسمان، صبور بر نزول بلاء و شكرگزار بر نعمت هاى صادر شده از ناحيه خود قرار ده!».
امام در اینجا صبر بر مصائب و مكروهات و شكر بر نعمت ها كه از صفات پرهيزگاران واقعى است را از خداوند براى خود در چنين مكان مقدسی درخواست مى نمايد.[9]
7. رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره صبر فرمود: «الصَّبْرُ خَيْرُ مَرْكَبٍ، مَا رَزَقَ اللَّهُ عَبْداً خَيْراً لَهُ وَ لَا أَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ؛[10] صبر بهترين مركب سوارى است، خداوند هيچ بنده اى را بهتر و گسترده تر از صبر روزى نداده است».
تعبير به «بهترين مركب»، در اين حديث شريف، اشاره به اين دارد كه صبر وسيله رسيدن به همه سعادت ها و خوشبختى هاست، و انسان بدون آن به هيچ مقامى در دنيا و آخرت نمى رسد.
8. امير مؤمنان على عليه السلام نیز مى فرمايد: «عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ؛[11] بر شما باد به صبر و استقامت كردن، زيرا صبر نسبت به ايمان، همانند سر به بدن است».
این حدیث نشان مى دهد كه صبر نقش كليدى براى تمام ابعاد زندگى انسان دارد. به همين دليل در ذيل همين حديث آمده است «وَ لَا خَيْرَ ... فِي إِيمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَهُ؛[12] كسى كه صبر و استقامت ندارد، ايمان او پايدار نخواهد ماند».
9. در حديثی ديگر، همان حضرت مى فرمايند: «لَا يَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ؛[13] شخص صبور، پيروزى را از دست نخواهد داد، هر چند طول بكشد».
با توجه به اينكه هم صبر مطلق ذكر شده و هم پيروزى، این کلام نشان مى دهد كه اين حكم در تمام ابعاد معنوى و مادى زندگى انسان جاری است.
10. پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله، در کلامی صبر را به منزله نصف ايمان شمرده: «الصَّبْرُ نِصْفُ الْإِيمَانِ؛[14] صبر نصف ايمان است».
11. در حديثی ديگر، رسول خدا صلى الله عليه و آله در تعبيری زيبا فرمود: «الصَّبْرُ كَنْزٌ مِن كُنُوزِ الْجَنَّةِ؛[15] صبر، گنجى از گنج هاى بهشت است».
12. حضرت علی علیه السلام نيز فرمود: «الصَّبْرُ عَوْنٌ عَلَى كُلِّ أَمْرٍ؛[16] صبر و شكيبايى به پيشرفت هر كار مهمى كمك مى كند».
13. حضرت علی علیه السلام در حديث ديگرى فرمود: «إِنْ صَبَرْتَ أَدْرَكْتَ بِصَبْرِكَ مَنَازِلَ الْأَبْرَارِ وَ إِنْ جَزِعْتَ أَوْرَدَكَ جَزَعُكَ عَذَابَ النَّارِ؛[17] اگر صبر كنى، به خاطر صبر خود به مقامات ابرار و نيكوكاران مى رسى و اگر بى صبرى كنى، اين بى صبرى تو را در عذاب دوزخ وارد مى كند».
14. امام صادق عليه السلام درباره صبر در برابر بلاها و حوادث تلخ زندگى مى فرمايد: «مَنِ ابْتُلِيَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ بِبَلَاءٍ، فَصَبَرَ عَلَيْهِ، كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ أَلْفِ شَهِيدٍ؛[18] هر كس از مؤمنان به بلايى گرفتار شود و شكيبايى را از دست ندهد، پاداش هزار شهيد دارد».
15. پیامبر اسلام صلى الله عليه و آله درباره پاداش معنوى صابران مى فرمايد: «مَنِ ابْتُلِيَ فَصَبَرَ وَ أُعْطِيَ فَشَكَرَ وَ ظُلِمَ فَغَفَرَ ... أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ مِنَ الْعَذَابِ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ؛[19] كسى كه به بلايى مبتلا شود و شكيبايى كند و نعمتى به او برسد و شكر آن را به جا آورد و مورد ستم واقع شود و با بزرگوارى طرف را ببخشد، چنين كسانى امنيت و آرامش در قيامت دارند و آنها هدايت يافتگان اند».[20]
منابع:
1. اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (شرح خطبه متقین)
2. اخلاق در قرآن
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.