آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رسول خدا (ص) می فرمايد: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُدْرِكُ بِالْحِلْمِ وَ اللِّينِ دَرَجَةَ الْعَابِدِ الْمُجْتَهِدِ؛ شخص مؤمن با حلم و نرمش به مقام عبادت كننده شب زنده دار مى رسد». اين تعبير به خوبى نشان مى دهد كه حلم و بردبارى از عبادات مهم در پيشگاه پروردگار است.

در حديث پرمعناى ديگرى از ایشان آمده است: «مِنْ أَحَبِّ السَّبِيلِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ جُرْعَتَانِ: جُرْعَةُ غَيْظٍ تَرُدُّهَا بِحِلْم،ٍ وَ جُرْعَةُ مُصِيبَةٍ تَرُدُّهَا بِصَبْرٍ؛ از محبوب ترين راه ها به سوى خدا نوشيدن دو جرعه است: جرعه خشم را به وسيله حلم فرو بردن، و جرعه مصيبت را با صبر تحمل كردن».

در اهميت اين فضيلت اخلاقى چند روايت را با هم مرور می کنیم:

- در حديثى از پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله مى خوانيم كه: «أَ لَاأُخْبِرُكُمْ بِأَشْبَهِكُمْ بِي أَخْلَاقاً؟ قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ: أَحْسَنُكُمْ أَخْلَاقاً وَ أَعْظَمُكُمْ حِلْماً وَ أَبَرُّكُمْ بِقَرَابَتِهِ وَ أَشَدُّكُمْ إِنْصَافاً مِنْ نَفْسِهِ فِي الْغَضَبِ وَ الرِّضَا؛[1] آيا به شما خبر بدهم كدام يك از شما از جهت اخلاق به من شبيه تريد؟ عرض كردند آرى اى رسول خدا، فرمود: آن كس كه از همه خوش خوتر، و بردبارتر و نيكوكارتر نسبت به خويشاوندانش و با انصاف تر در حال خشم و خشنودى بوده باشد».

- ایشان در جایی دیگر فرموده اند: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُدْرِكُ بِالْحِلْمِ وَ اللِّينِ دَرَجَةَ الْعَابِدِ الْمُجْتَهِدِ؛[2] شخص مؤمن با حلم و نرمش به مقام عبادت كننده شب زنده دار مى رسد». اين تعبير به خوبى نشان مى دهد كه حلم و بردبارى از عبادات مهم در پيشگاه پروردگار است.

- در حديث پرمعناى ديگرى از ایشان آمده است: «مِنْ أَحَبِّ السَّبِيلِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ جُرْعَتَانِ: جُرْعَةُ غَيْظٍ تَرُدُّهَا بِحِلْم،ٍ وَ جُرْعَةُ مُصِيبَةٍ تَرُدُّهَا بِصَبْرٍ؛[3] از محبوب ترين راه ها به سوى خدا نوشيدن دو جرعه است: جرعه خشم را به وسيله حلم فرو بردن، و جرعه مصيبت را با صبر تحمل كردن».

- از آن حضرت همچنین نقل شده است که: «مَنْ كَظَمَ غَيْظاً، وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَى إِنْفَاذِهِ، وَ حَلُمَ عَنْهُ، أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِيدٍ؛[4] كسى كه خشم خود را فرو برد، در حالى كه قدرت بر انجام كارى مطابق آن دارد، و حلم و بردبارى پيشه كند، خداوند اجر شهيدى به او مى دهد».

- نیز روایت شده است که رسول اكرم صلّى الله عليه و آله بر جمعيّتى گذشت كه بين آنها مرد پرقدرت و نيرومندى بود كه سنگ بزرگى را از زمين برمى داشت و مردم آن را سنگ زورمندان، يعنى وزنه قهرمانان مى ناميدند و همه از کار آن ورزشكار قوى در شگفت بودند. رسول اكرم صلّى الله عليه و آله پرسيد: اين اجتماع براى چيست؟ مردم كار وزنه بردارى آن قهرمان را به عرض ايشان رساندند. فرمود: آيا به شما نگويم قوى تر از اين مرد كيست؟ سپس فرمود: «رَجُلٌ سَبَّهُ رَجُلٌ، فَحَلُمَ عَنْهُ، فَغَلَبَ نَفْسَهُ، وَ غَلَبَ شَيْطَانَهُ وَ شَيْطَانَ صَاحِبِهِ‏؛[5] قوى تر از او كسى است كه به او دشنام دهند، و بردبارى كند و بر نفس سركش و انتفام جوى خود غلبه كند و بر شيطان خود و شيطان دشنام گو پيروز شود.

- در حديثى از از امام علی علیه السّلام به این تعبیر مهم برمی خوریم که: «أَشْجَعُ النَّاسِ مَنْ غَلَبَ الْجَهْلَ بِالْحِلْمِ؛[6] شجاع ترين مردم كسى است كه با نيروى علم بر جهل غالب آيد».

- شبيه همين معنا از آن حضرت در جایی دیگر آمده است که: «أَقْوَى النَّاسِ مَنْ قَوِيَ عَلَى غَضَبِهِ بِحِلْمِهِ؛[7] قوى ترين مردم كسى است كه با نيروى حلمش بر غضبش چيره شود».

- از آن حضرت این بيان شريف نیز برای ما به جا مانده است که: «إِنَّ أَفْضَلَ أَخْلَاقِ الرِّجَالِ الْحِلْمُ؛[8] برترين اخلاق مردان حلم است».

- در حکایتی تاریخی می خوانیم روزى على عليه السّلام شنيد كه مردِ نابخردى قنبر را دشنام مى دهد و گويى قنبر مى خواست به او پاسخ دهد، امام فرمود: قنبر! او را رها كن تا خدا را راضى و شيطان را خشمگين و دشمنت را با شرمندگى كيفر داده باشى. سپس فرمود: «فَوَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ مَا أَرْضَى الْمُؤْمِنُ رَبَّهُ بِمِثْلِ الْحِلْمِ وَ لَا أَسْخَطَ الشَّيْطَانَ بِمِثْلِ الصَّمْتِ وَ لَاعُوقِبَ الْأَحْمَقُ بِمِثْلِ السُّكُوتِ عَنْهُ‏؛[9] قسم به خدايى كه دانه را در زير خاك شكافته، و انسان را آفريده هيچ شخص مؤمنى پروردگارش را به چيزى مانند حلم خشنود نساخته و شيطان را به چيزى مانند خاموشى به هنگام غضب خشمگين نكرده، و احمق را به چيزى همانند سكوت، مجازات ننموده است».

- از امام باقر عليه السّلام نیز آمده است كه امام على بن الحسين عليه السّلام چنين فرمود: «إِنَّهُ لَيُعْجِبُنِي الرَّجُلُ أَنْ يُدْرِكَهُ حِلْمُهُ عِنْدَ غَضَبِهِ؛[10] من لذت مى برم از رفتار انسانی كه حلم و بردباريش به هنگام خشم به سراغ او آيد».[11]

منبع:

1. اخلاق در قرآن