آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حلم و بردبارى، مانند ساير صفات انسان، داراى سرچشمه ها و انگيزه هاى متعددى است؛ سرچشمه حلم را مى توان این امور دانست: ۱. سلطه بر نفس و مالكيت خويشتن؛ ۲. علوّ طبع و بلندى همت و شخصيت بالا؛ ۳. ايمان به خدا و توجّه به ذات پاك و صفات او و از جمله حلم خداوند؛ ۴. علم و عقل و آگاهى بر نتايج مثبت حلم و پيامدهاى منفى خشم و غضب.

حلم و بردبارى، مانند ساير صفات انسان، داراى سرچشمه ها و انگيزه هاى متعددى است؛ سرچشمه حلم را مى توان این امور دانست:

۱. سلطه بر نفس و مالكيت خويشتن، سبب مى شود كه انسان در برابر ناملائمات از كوره در نرود و گرفتار خشم و آشفتگى ها نشود. اميرمؤمنان على عليه السّلام در تعريف حلم اشاره اى به اين سرچشمه فرموده است؛ آنجا كه مى گويد: «إِنَّمَا الْحِلْمُ كَظْمُ الْغَيْظِ وَ مِلْكُ النَّفْسِ؛[1] حلم، فرو بردن خشم و مالكيت نفس است».

۲. علوّ طبع و بلندى همت و شخصيت بالا از امورى است كه به انسان اجازه نمى دهد خشم خويش را آشكار كند و دست به كارهاى غير منطقى افرادِ خشمگينِ كم ظرفيت بزند. اميرمؤمنان على عليه السّلام مى فرمايد: «الْحِلْمُ وَ الْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ يُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ؛[2] بردبارى و خونسردى [در برابر حوادث] فرزندان دوقلويى هستند كه از همّت بلند متولّد شده اند».

۳. ايمان به خدا و توجّه به ذات پاك و صفات او و از جمله حلم خداوند در برابر عاصيان و طاغيان نيز مى تواند سرچشمه ديگرى براى اين فضيلت اخلاقى باشد. امام صادق عليه السّلام مى فرمايد: «الْحِلْمُ سِرَاجُ اللَّهِ يَسْتَضِي‏ءُ بِهِ صَاحِبُهُ إِلَى جَوَادِّهِ وَ لَايَكُونُ حَلِيماً إِلَّا الْمُؤَيَّدُ بِأَنْوَارِ الْمَعْرِفَةِ وَ التَّوْحِيدِ؛[3] حلم چراغ پر فروغ الهى است كه دارنده آن از آن بهره مى گيرد، و به سوى جوار قرب خدا پيش مى رود، و انسان نمى تواند حليم باشد، مگر اينكه با انوار الهى و انوار معرفت و توحيد تأييد گردد».

۴. علم و عقل و آگاهى بر نتايج مثبت حلم و پيامدهاى منفى خشم و غضب نيز عامل ديگرى براى پيدايش اين فضيلت اخلاقى در وجود انسانها است. اميرمؤمنان على عليه السّلام مى فرمايد: «الْحِلْمُ نُورٌ، جَوْهَرُهُ الْعَقْلُ؛[4] حلم و بردبارى نورى است، كه جوهره آن عقل است». ایشان در تعبير ديگرى مى فرمايد: «بِوُفُورِ الْعَقْلِ يَتَوَفَّرُ الْحِلْمُ‏؛[5] با افزايش عقل بر ميزان حلم و بردبارى نيز افزوده مى شود». و نيز در حديثى از همان بزرگوار مى خوانيم: «عَلَيْكَ بِالْحِلْمِ، فَإِنَّهُ ثَمَرَةُ الْعِلْمِ؛[6] بر تو باد به حلم و بردبارى، كه ميوه درخت علم است».[7]

منابع:

اخلاق در قرآن