در آموزه های اسلامی همان گونه كه ظلم كردن كار زشت و قبيحى است، پذيرش ظلم و زير بار ستم رفتن نيز غلط است. اصولا تسليم در برابر بيدادگران موجب تشويق ظلم و توسعه ستم و اعانت ظالم است. با این حال اگر مظلومان نتوانستند از خود دفاع کنند، وظیفه سایر آحاد جامعه اسلامی در قبال آنها چیست؟

اسلام براى حمايت از مظلوم و نجات وى از چنگال ظالم، به مسلمانان دستور مى دهد كه با ظالم بجنگند؛ حتّى اگر مظلوم غير مسلمان باشد. روايات متعدّدى در تأييد مضمون آيه 75 سوره نساء یعنی لزوم دفاع و حمایت از مظلوم وجود دارد. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «كسى كه حقّ مظلوم را از ظالم بگيرد [چه مظلوم مسلمان باشد، و چه غير مسلمان]، در بهشت با من خواهد بود».

در اسلام آنچه اهمیت دارد یاری مظلومان می باشد و گریه بر ستمدیدگان، جبران وظیفه «یاری مظلوم» را نمی کند. افراد بی تفاوت در قبال رنج مظلومان مورد توبیخ خدا خواهند بود. آیات و راوایات با کمال صراحت مسلمانان را ملزم و مکلف به یاری ستمدیدگان می کند. بنابراین وظیفه اساسی و اولیه ما به عنوان مسلمان در قبال رنج ها و ظلم هایی که دیگر مسلمانان متحمل می شوند، نه گریه و زاری که یاری آنها و حمایت شان با جان و مال است.
اما عزاداری برای امام حسین(ع) و گریه برمصائب ایشان، نه تنها منافاتی با دلسوزی و حمایت از مظلومین عالم ندارد بلکه مقوم آن است. زیرا از یک طرف قیام امام حسین(ع) برترین الگوی ظلم ستيزان است و گریه و عزاداری میثاقی بر ادامه اهداف سید الشهدا در ظلم ستیزی است و از طرف دیگر این عزاداری ها می تواند توده های مسلمان را بسیج و آنها را تربیت کند. نیروهای تربیت یافته در این مجالس، بهتر از دیگر مسلمانان، آمادگی دفاع و حمایت از برادران و خواهران مسلمان رنج دیده شان در اقصی نقاط عالم را دارند.

ائمّه اطهار(ع)  با تأکید و ترغیب مردم به اقامه سوگواری امام حسین(ع)، به نقش کلیدی این مجالس در حفظ وحدت، توجهی ویژه داشتند. این مجالس با جلوگیری از پراکندگى نیروها، و با بسیج توده هاى متفرّق، قدرت عظیمى را بنا نهادند. با نگاهى به تاریخ اسلام پس از حادثه کربلا در می یابیم که امام حسین(ع) در کربلا، ظلم ستیزی و اجرای عدالت را به نسل بشر تعلیم داد که مى تواند راه گشاى تمام امّت ها باشد. گاندى، رهبر استقلال هندوستان، معتقد بود؛ هندوستان برای پیروزی، باید از سرمشق امام حسین(ع) پیروى کند.

در طول تاریخ، زیاده خواهی و عدم تسلّط بر امیال و خواهش های نفسانی، یکى از دلایل اصلی ظلم، بلکه شایع ‌ترین آنها است. هنگامی که انسان نتواند امیال درونی اش را تربیت و مدیریت کند، به ‏ناچار براى ارضاى آن از حدّ خویش تجاوز می کند و حقوق دیگران را پایمال می نماید. اسطوره و نماد عدالت خواهی، یعنی امام حسین(ع)، یکی از اهداف اصلی قیام خود را ظلم ستیزی قرار داده؛ و حضرت مهدی(عج) نیز تکمیل کننده راه و نهضت اوست.

اینکه عاشورائیان در کمال عقلانیّت جانفشانی کردند، واقعیّتی است که با کمی تامّل در تعریف، «مفهوم و کارکرد عقل» از نگاه اسلامی روشن می شود. تعقّل شاخصه هایی دارد، از جمله اینکه «کمال عقل» در «پیروی از حقّ» است. انسان عاقل آخرتش را فدای دنیا نمی کند و بجای دفاع از حقّ به باطل روی نمی آورد. انسان خردمند «فلسفه وجودی آفرینش» خویش را به درستی درک کرده و تمام همّتش را صرف رسیدن به آن هدف می نماید. «دوری از منکرات و مبارزه با رذالت» نیز نشانه بهره مندی از عقل است.

علاوه این موارد، رعایت ادب یکی از شاخصه های تعقّل، و بلکه لازمه ی آن است. امام على(ع) می فرماید: «هر چیزى به عقل نیاز دارد و عقل به ادب نیازمند است». از این رو پایبندی به اخلاق و ادب و بروز احساسات مثبت، کاری موافق با عقل است. همه این موارد در اعمال امام حسین(ع) و یارانش به وضوح مشاهده می شود. بنابراین، «قیام عاشورا» قیامی است که بر پایه توأمان «تعقّل و احساسات» بوده است.

مجازات فوری و نابود کردن ظالم با «اختیار» انسان و اتمام حجّت منافات دارد. اگر هر عمل ظالمانه ای، بلافاصله و به صورت فوری، جزا داده شود، هیچ کس جرأتی برای بروز اراده واقعی و ظهور باطنش نخواهد داشت.
فرصت دادن به ظالمان به معنی سکوت خداوند در برابر ظلم نیست؛ ممکن است برخي از ظالمان توبه كنند. گاهی خداوند طبق «سنّت استدراج» به ظالمان فرصت می دهد تا زمینه شدید تر شدن عذاب اخروی خود را فراهم کنند. همچنین طبق خاصیّت نظام هستی، نمی ‌‌توان در این دنیا تمام مجازات برخی از ظالمان را اجرا نمود.
از طرفی خداوند سرنوشت هیچ قوم و ملّتى را تغییر نمى دهد مگر آن که آنان آنچه را در وجود خودشان است تغییر دهند؛ خداوند هم ظلم کردن و هم زير بار ظلم‌ رفتن را نمي‌ پذيرد.