خداوند در آیات 55 و 56 سوره اعراف می فرمايد: «پروردگار خود را از روى تضرع و در پنهانى بخوانيد [و از تجاوز دست برداريد كه] او متجاوزان را دوست نمى‏ دارد. * و در زمين فساد مكنيد بعد از آنكه اصلاح شده است، و او را با بيم و اميد بخوانيد [بيم از مسئوليت ها و اميد به رحمتش، و نيكى كنيد] زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است».   در اين دو آيه، اشاره به پنج قسمت از شرائط قبولى دعا شده است: نخست اينكه از روى تضرّع و در پنهانى باشد؛ ديگر اينكه از حد اعتدال تجاوز نكند؛ سوم اينكه با توليد فساد و تبهكارى همراه نگردد؛ چهارم اينكه توأم با بيم و اميد متوازن باشد؛ پنجم اينكه با نيكوكارى توأم گردد.

به چند دليل تشخيص مكّي و مدني بودن سوره ها ضرورت دارد: 1. به خاطر شناخت تاريخ و مخصوصا تسلسل آيات و سور و تدريجى بودن نزول آنها. 2. به خاطر نقش اساسي در استدلال و استنباطِ احكام. 3 به خاطر مدني بودن بيشتر آياتِ مورد استناد در استدلالات كلامى و عدم مدرك قرار گرفتن آیات مکّي. 4. به خاطر حلّ و فصل بسيارى از مسائل قرآني.

«قرآن» روى عذاب «کم فروشي»، تأكيد خاصى كرده و براي اهمّيّت آن يك سوره را به «مطفّفين» نامگذاري نموده است. «قرآن» درباره «كم فروشي» مي فرمايد: «واى بر كم فروشان ... آيا آنها گمان ندارند بر انگيخته مى شوند در روزى بزرگ؟ ... چنين نيست كه آنها مى پندارند مسلّماً نامه اعمال فاجران در سجّين است». در تعبيرات «قرآن» كم فروشى در سر حدّ كفر يا نوعى كفر به حساب آمده است. قابل توجه اينكه الفاظ آيه گرچه مخصوص كم فروشان و مربوط به اجناسى است كه با پيمانه و وزن خريد و فروش مي شوند؛ ولى بعيد نيست روح آيه وسعت بيشترى داشته و تمام كسانى كه در انجام وظائف الهى و اجتماعى خود كوتاهي كنند را نيز شامل شود.

يكي از اوصاف دوزخيان كه «قرآن» به آن اشاره كرده «جرم و گناه» است، مى فرمايد: «روز قيامت، مجرمان را [همچون شتران تشنه اى كه به آبگاه مى روند] به سوى جهنّم مى رانيم». منظور از جرم در آيه يا گناهى است كه آميخته با كفر باشد نه هر گنهكارى، و يا جرم گنهكارانى است كه كاملا در گناه فرو رفته اند به گونه اى كه نه شايسته شفاعتند و نه در خور عفوّ خدا.

قرآن در سوره «نساء» درباره طبقه پائين جهنّم سخن گفته كه نشان مى دهد دوزخ داراى طبقات مختلفى است، مى فرمايد: «منافقان در طبقه پائين دوزخ قرار دارند و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت». اين آيه تنها آيه اى است كه اشاره به طبقات جهنّم دارد و مى توان آياتی را كه از درب هاى جهنّم سخن مى گویند با آن تطبيق كرد و نتيجه آن، همان چيزى است كه از روايات استفاده می شود كه درب هاى جهنّم در عرض هم نيستند؛ بلكه در طول هم اند و بعضى بالاى ديگرى قرار دارد.

از ديدگاه قرآن مرتكبان «قتل عمد» عذاب جاودانه دارند، آنجا كه مي فرمايد: «هركس فرد با ايمانى را از روى عمد به قتل برساند كيفر او دوزخ است، جاودانه در آن مى ماند و خداوند بر او غضب مى كند و او را از رحمتش دور مى سازد و عذاب عظيمى براى او آماده ساخته است». در اينجا چهار كيفر براى قاتلان معین شده است: 1. خلود در جهنّم. 2. غضب الهى. 3. لعن و دور ساختن از رحمت پروردگار. 4. آماده كردن عذاب عظيم براى آنان.

در اسلام «کم فروشی» از گناهان کبیره است و بسیار از آن مذمّت شده است، «قرآن» مي فرمايد: «واى بر كم فروشان! آنان كه وقتى براى خود چيزى از مردم با پيمانه مى گيرند، [حقّ خود را] به طور كامل دريافت مى دارند؛ ولى هنگامى كه براى ديگران پيمانه يا وزن مى كنند، كم مى گذارند، آيا گمان نمى كنند كه برانگيخته مى شوند، در روزى بزرگ؟!». هرچند آيات «قرآن» در مورد كم فروشى در تجارت و مسائل مالى سخن مى گويد؛ ولى اين گناه بزرگ، اختصاص به مسائل اقتصادى ندارد و هركس مسئوليّتى داشته باشد و در حوزه مسئوليّت خود كم كارى كند، شامل او نيز مى شود.

«قرآن» درباره پاداش آنان كه در راه خدا هجرت و جهاد مي كنند مى فرمايد: «آنها كه ايمان آوردند و هجرت كردند و در راه خدا با اموال و جان هايشان جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است و آنها رستگارانند * پروردگارشان آنها را به رحمت خود و خشنودى [خويش] و باغ هاى بهشتى كه نعمت هاى جاودانه دارد بشارت مى دهد». در اين آيه سه پاداش در نظر گرفته شده است: «رحمت الهى»، «خشنودى خدا» و «باغ هاى پر نعمت بهشت». ايمان، سبب آمرزش گناهان، هجرت، موجب جلب رضايت حقّ و جهاد با اموال و انفس، سبب بهره مندى از باغ هاى پر نعمت بهشت است.

علت قطعي بودن ورود كافران و منافقان به جهنّم اين است كه مهمترين و گسترده ترين سرچشمه گناه و آلودگى ها همين كفر و نفاق است؛ زيرا تا چراغ ايمان درون جان انسان روشن نشود و از شرك، كفر و نفاق خالص نگردد انگيزه مؤثرى براى كار خير نخواهد بود و به جاي آن، انگيزه هاى مادى و شهوات بر او حاكم خواهد بود. «كُفر» به معناى پوشاندن حق و «نفاق» به معناى دوگانگى ظاهر و باطن مهمترين سدّ راه اصلاح در جوامع انسانى هستند.

«زكات»، يكى از اركان مهم اسلام است و ترك آن از بزرگترين گناهان كبيره محسوب مى شود که در قرآن، هم رديف شرك و تكذيب معاد شمرده شده و اين عمل از اسباب سقوط در دوزخ است. قرآن مى فرمايد: «واى بر مشركان! همان ها كه زكات را ادا نمى كنند و نسبت به آخرت كافرند». زكات در ميان دستورات اسلام موقعيت خاصى دارد؛ زيرا پرداختن آن نشانه به رسميت شناختن حكومت اسلامى و ترك آن، غالباً نوعى طغيان و سركشى و قيام بر ضدّ حكومت است و مى دانيم قيام بر ضد حكومت اسلامى موجب كفر است.