پيش از همه، بايد ديد كه آيا اجراى اين دو اصل در اجتماعى كه افراد آن معمولا همه با هم همبستگى كامل دارند و سرنوشت همه را يك چيز تشكيل مى دهد، به سود جامعه هست يا نه؟ هرگاه اجراى چنين اصلّى به نفع اجتماع‏ باشد، بايد در اين صورت به خاطر فوايد مهمّ آن از آزادى فردى كاست و آزادى افراد را در چهارچوب اين اصل محدود ساخت.

در آموزه های اسلامی همان گونه كه ظلم كردن كار زشت و قبيحى است، پذيرش ظلم و زير بار ستم رفتن نيز غلط است. اصولا تسليم در برابر بيدادگران موجب تشويق ظلم و توسعه ستم و اعانت ظالم است. با این حال اگر مظلومان نتوانستند از خود دفاع کنند، وظیفه سایر آحاد جامعه اسلامی در قبال آنها چیست؟

اسلام براى حمايت از مظلوم و نجات وى از چنگال ظالم، به مسلمانان دستور مى دهد كه با ظالم بجنگند؛ حتّى اگر مظلوم غير مسلمان باشد. روايات متعدّدى در تأييد مضمون آيه 75 سوره نساء یعنی لزوم دفاع و حمایت از مظلوم وجود دارد. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «كسى كه حقّ مظلوم را از ظالم بگيرد [چه مظلوم مسلمان باشد، و چه غير مسلمان]، در بهشت با من خواهد بود».

سه نفر از مسلمانان از حضور در جنگ «تبوك» سرباز زدند و هنگامى كه سپاه اسلام به مدينه بازگشت آن سه نفر نادم و پشيمان به خدمت پيامبر(ص) رسيدند، تا عذر خواهى كنند. امّا پيامبر(ص) از آنها اعراض كرد، و سخنى با آنها نگفت. به مسلمانان نيز دستور داد كه با آنان سخن نگويند. آری این کار پيامبر(ص) نوعى تعزير شمرده مى شود، و جزء مراتب نهى از منكر محسوب نمى گردد.

زهد کم نظیر و صراحت لهجه ابوذر مخالفانش را هراسان و او را قدرتمند ساخته بود. ابن ابی الحدید می نویسد: «زمانی که ابوذر در شام تبعید بود هر روز در مقابل قصر معاویه فریاد می زد: شتران حامل آتش [بیت المال] رسيدند؛ خداوندا، كسى كه امر به معروف مى كند و خود آن را ترك مى گويد، و کسی که نهى از منكر مى كند و مرتكب آن مى شود را از رحمتت دور كن. و معاویه در حالی که به خود می لرزيد به ابوذر می گفت: اگر بنا بود يكى از اصحاب پیامبر(ص) را بدون اذن عثمان به قتل برسانم تو را مى كشتم. و بلاخره معاویه او را به مدینه بازگرداند».

در روايات عواملى براى عدم استجابت دعا ذكر شده است، كه از مهمترين آنهاست: الف) دست كشيدن از تلاش و اكتفا به دعا؛ ب) گناهان از موانع مهم است‏؛ ج) دعا بر ضدّ مؤمنان و دوستان‏؛ د) دعا فقط در دشواريها؛ هـ) غذاهاى حرام و ناپاك‏.  برای نمونه امام صادق (ع) فرمود: «آن كس كه در خانه ‏اش بنشيند و بگويد: پروردگارا! روزى مرا برسان! به او گفته مى‏ شود: آيا براى طلب روزى و كسب درآمد، راه و مسيرى [كه همان تلاش و كوشش است] قرار نداده ‏ام؟!». و در روايت آمده است: «آن كسى كه مى ‏خواهد، دعايش به اجابت برسد، بايد از راه حلال كسب درآمد كند».

تعليمات اسلام روى موضوع عمل تأكيد فراوانى دارد. از طرفی دعا رمز خودسازى و تربيت است. كسى كه دعا مى ‏كند يعنى تقاضايى دارد. بنده اگر خطا كرده باشد چگونه مى ‏تواند از مولا بهشت بخواهد؟! دعا يعنى اينكه خودت را بساز و پاك كن. برداشت دقیق از دعا این است که دعا نمك است. كسى نمى ‏تواند به جاى غذا نمك بخورد، بلكه انسان بايد غذايى را تهيّه كند و بعد نمك مختصرى به آن بيفزايد. اگر زياد نمك در غذا بريزد نمى ‏تواند آن را مصرف كند، چون نمك زيادى كشنده است. برّ و نيكوكارى هم غذاى بدن انسان است و دعا نمك آن غذا، در حالى كه غالب مردم مى ‏خواهند برّ اخلاقى و عملى را كنار بگذارد و فقط دعا كنند!