پاسخ اجمالی:
بهره گيرى از كتاب بزرگى همچون قرآن، نياز به برنامه و آداب دارد. به همين دليل در قرآن و روايات، براى تلاوت و بهره گيرى از آيات آن، آداب و شرايطى بيان شده كه به چند نمونه از آن اشاره مى شود:
1. طهارت ظاهرى و باطنی؛ 2. پاکيزگی دهان؛ 3. پناه بردن به خدا؛ تلاوت به صورت ترتيل؛ 5. «تدبّر و تفكّر» در آيات قرآن؛ 6. تلاوت با صدای خوش.
پاسخ تفصیلی:
بهره گيرى از كتاب بزرگى همچون قرآن، نياز به برنامه و آداب دارد. به همين دليل در قرآن و روايات، براى تلاوت و بهره گيرى از آيات آن، آداب و شرايطى بيان شده كه به چند نمونه از آن اشاره مى شود:
1. طهارت ظاهرى و باطنی
خداوند درباره قرآن می فرمايد: «لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ؛[1] قرآن را جز پاكان لمس نمى كنند». اين تعبير ممكن است هم اشاره به پاكيزگى ظاهرى باشد كه تماس گرفتن با خطوط قرآن بايد توام با طهارت و وضو باشد، و هم اشاره به اينكه درك مفاهيم و محتواى اين آيات تنها براى كسانى ميسر است كه پاك از رذائل اخلاقى باشند، تا صفات زشتى كه بر ديده حقيقت بين انسان پرده مى افكند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند.
2. پاکيزگی دهان
احاديثى از ائمّه عليهم السلام وجود دارد كه از دهان به عنوان «راه قرآن» و «يكى از راههاى پروردگار» ياد شده است.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «نَظِّفُوا طَرِيقَ الْقُرْآنِ. قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا طَرِيقُ الْقُرْآنِ؟ قَالَ: أَفْوَاهُكُمْ. قِيلَ بِمَا ذَا؟ قَالَ: بِالسِّوَاكِ؛[2] راه قرآن را پاكيزه سازيد. پرسيدند: اى رسول خدا راه قرآن چيست؟ فرمود: دهان هاى شما. پرسيدند: چگونه پاكيزه كنيم؟ فرمود: با مسواك زدن».
در حديث ديگرى امام رضا عليه السلام از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: «أَفْوَاهُكُمْ طَرِيقٌ مِنْ طُرُقِ رَبِّكُمْ، فَأَحَبُّهَا إِلَى اللَّهِ أَطْيَبُهَا رِيحاً، فَطَيِّبُوهَا بِمَا قَدَرْتُمْ عَلَيْهِ؛[3] دهان هاى شما راههاى پروردگارتان است، آن را پاكيزه سازيد».
دهانى كه غذاى مشكوك و حرام وارد آن مى شود، دهانى كه گناهان بزرگى چون دروغ، تهمت و غيبت را مرتكب مى شود، دهانى كه دل دردمندان را مى شكند، دهانى كه پيوسته مسلمانان از شرّ آن در واهمه و عذاب هستند، چگونه مى تواند محلّ تلفّظ آيات قرآن باشد؟!
تلاوت قرآن بايد از دهانى پاك بگذرد، و گرنه آب صاف در يك نهر آلوده، بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاك بيرون آيد، مصداق اين حديث پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است كه: «رُبَّ تَالٍ لِلْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ يَلْعَنُهُ؛[4] چه بسا تلاوت كننده قرآن، كه قرآن او را لعن مى كند».
3. پناه بردن به خدا
به هنگام تلاوت قرآن بايد از شيطان رجيم و رانده شده، به خدا پناه برد، چنانكه در قرآن آمده است: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ؛[5] هنگامى كه قرآن مى خوانى، از شرّ شيطان مطرود، به خدا پناه بر».
در روايتى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه در پاسخ اين سؤال كه چگونه اين دستور را عمل كنيم؟ و چه بگوئيم؟ فرمود بگو: «أَسْتَعِيذُ بِالسَّمِيعِ الْعَلِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ».[6]
و در روايت ديگرى مى خوانيم كه امام به هنگام تلاوت سوره حمد فرمود: «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِيعِ الْعَلِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ، وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ يَحْضُرُونِ؛[7] به خداوند شنوا و دانا از شيطان رجيم پناه مى برم، و هم به او پناه مى برم از اينكه نزد من حضور يابند».
بايد در نظر داشت که اين پناه بردن نبايد محدود به لفظ و سخن باشد، بلكه بايد در اعماق روح و جان نفوذ كند. به گونه اى كه انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهاى شيطانى جدا گردد، و به صفات الهى نزديك شود، تا موانع فهم كلام حق از محيط فكر او برخيزد و جمال دلاراى حقيقت را بدرستى ببيند.
بنابراين پناه بردن به خدا از شيطان هم در آغاز تلاوت قرآن لازم است و هم در تمام مدت تلاوت هر چند به زبان نباشد.
4. تلاوت به صورت ترتيل
قرآن را بايد به صورت «ترتيل» تلاوت كرد، يعنى شمرده، و توأم با تفكّر:«وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً؛[8] و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان».
در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم: «إِنَّ الْقُرْآنَ لَا يُقْرَأُ هَذْرَمَةً، وَ لَكِنْ يُرَتَّلُ تَرْتِيلاً، فَإِذَا مَرَرْتَ بِآيَةٍ فِيهَا ذِكْرُ الْجَنَّةِ، فَقِفْ عِنْدَهَا وَ سَلِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ، وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآيَةٍ فِيهَا ذِكْرُ النَّارِ، فَقِفْ عِنْدَهَا وَ تَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ؛[9] قرآن را تند و دست و پا شكسته نبايد خواند، بلكه بايد به آرامى تلاوت كرد، هنگامى كه به آيه اى مى رسى كه بهشت در آن ذکر شده، توقّف کن و از خدا بهشت را تقاضا کن، و هنگامى كه به آيه اى مى رسى كه در آن ذكر آتش دوزخ شده، توقّف كن [و بينديش] و به خدا از آتش دوزخ پناه بَر».
5. «تدبّر و تفكّر» در آيات قرآن
علاوه بر ترتيل، دستور به «تدبّر و تفكّر» در آيات قرآن داده است، آنجا كه مى گويد: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ؛[10] آيا درباره قرآن نمى انديشند؟!».
در حديثى آمده است كه اصحاب و ياران پيامبر صلى الله عليه و آله قرآن را ده آيه ده آيه از پيامبر مى آموختند، و ده آيه دوم را فرا نمى گرفتند، مگر اينكه آنچه در آيات نخستين بود از علم و عمل بجا بياورند: «وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيِّ قَالَ: حَدَّثَنَا مَنْ كَانَ يُقْرِئُنَا مِنْ أَصْحَابِهِ، أَنَّهُمْ كَانُوا يَأْخُذُونَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) عَشْرَ آيَاتٍ، فَلَا يَأْخُذُونَ فِي الْعَشْرِ الْآخَرِ، حَتَّى يَعْلَمُوا مَا فِي هَذِهِ مِنَ الْعِلْمِ وَ الْعَمَلِ».[11]
در حديثى از پيامبر صلّی الله عليه و آله مى خوانيم: «أَعْرِبُوا الْقُرْآنَ وَ الْتَمِسُوا غَرَائِبَهُ؛[12] قرآن را فصيح و روشن بخوانيد و از شگفتی هاى مفاهيم آن بهره گيريد».
6.تلاوت با صدای خوش
در روايات اسلامى[13] دستورهايى درباره تلاوت قرآن با صداى خوب كه از نظر روانى مسلما تاثير روى مفاهيم آن مى گذارد وارد شده است كه اينجا جاى شرح آن نيست.
7. سكوت شنوندگان
آنها كه آيات قرآن را مى شنوند نيز وظيفه اى دارند؛ وظيفه شان سكوت كردن است، سكوتى توام با انديشه و تفكر: «وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛[14] هنگامى كه قرآن خوانده مى شود گوش فرا دهيد و خاموش باشيد تا مشمول رحمت حق شويد».[15]
منابع:
تفسير نمونه
گفتار معصومين(ع)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.