یکی از سنت های پسندیده مسلمانان در طول تاریخ، گریه و عزاداری برای شهادت امام حسین(ع) بوده است. با نگاهی به منابع تاریخی و حدیثی، می توان به وجود چنین سنتی در میان اهل سنت نیز پی برد. در این نوشتار، ابتدا روایاتی که بر فضیلت گریه بر امام حسین(ع) وجود دارد، بیان می گردد و در ادامه، سیره پیامبر(ص)، صحابه و تابعان در گریه بر سید الشهدا(ع) ذکر می شود.
مقدمه: (جایگاه عدل و عدالت در معارف اسلامی) / معنای عدالت و ظلم / تفاوت عدالت با مساوات / ارتباط عدالت و انصاف / فطری بودن عدالت و عشق به آن / قرآن و توصیه به عدالت / اهمیت عدالت در روایات اسلامی / آثار عدالت در جامعه انسانی در بيان روایات اسلامی / بازار و اهمیت مراعات عدالت / جایگاه عدالت اقتصادی در آموزه های اسلامی / عدالت در وصيت / تأملی در معنای عظمت ظلمِ شرک به خداوند متعال / قرآن و بیان سرنوشت ظالمان / نکوهش ظلم و بیان آثار سوء دنیوی و اخروی آن در احادیث / بررسی روایاتی از امیرالمؤمنین (ع) راجع به زمان و نوع عقوبت ظلم / نهی از همکاری با ظالمین و نهی از سرپیچی از فرمان های مافوق در روایات اسلامی / آموزه های اسلام درباره ظلم ستیزی و دفاع از مظلومین / انگيزه های حدّاقلّی در پرهيز از ظلم
مقدمه / معنای صبر / فضیلت و جایگاه صبر در آیات قرآن / فضیلت و جایگاه صبر در روایات اسلامی / فلسفه صبر / انواع صبر / انگيزه هاى صبر و شكيبايى / آثار و پيامدهاى صبر / جزع و بى تابى / جزع در روایات اسلامی / تفاوت جزع و احساسات معقول / درمان جزع و ناشكيبايى
قلم و کتابت در اسلام جايگاهی ويژه و تأييدات زیادی از قرآن و سنّت دارد. چنانکه اهتمام قرآن بر كتاب و كتابت، يكى از انگيزه هاى حركت علمى مسلمين در آغاز اسلام بوده است. در قرآن به آيات فراوانى در اين باره برخورد مى كنيم. در سنّت رسول خدا صلی الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السّلام نیز به قلم و کتابت ارج و احترام شایسته ای نهاده شده است. در اين نگاشته نگاهی هرچند ناقص به گوشه ای از بیانات نورانی امام جعفر صادق عليه السّلام در اين باره می اندازيم.
در آيات و روايات اسلامى تعبيرى به عنوان «اسماء حسنى» ديده مى شود كه در قرآن به صورت سربسته و در اخبار به طور مشروح آمده است. اين اسماء همگى بيانگر صفات خداست. با توجّه به اينكه همه نام ها و صفات او نيك است، انتخاب اين عنوان بيانگر اين حقيقت است كه اين دسته از نام ها داراى اهميّت ويژه اى است. در اين ميان در روايات زيادى روى مسأله «اسم اعظم» خدا تكيه شده، و از آنها استفاده مى شود كه اگر كسى خدا را به اسم اعظمش بخواند، دعاى او مستجاب مى گردد. در اينكه «اسم اعظم» كداميك از اسماء خدا است، بسيارى از دانشمندان اسلامى بحث كرده اند و غالبا بحث ها بر محور اين دور مى زند كه از ميان نام هاى خدا نامى را بيابند كه اين خاصيت عجيب و بزرگ را داشته باشد. آيا آگاهى بر «اسم اعظم» مفهومش اين است كه انسان «كلمه اى» را بگويد و آن همه اثر عجيب و بزرگ داشته باشد؟ آيا اسم اعظم يك كلمه يا يك جمله يا آيه اى از آيات قرآن مجيد است و اين همه تأثير و قدرت در الفاظ و حروف آن نهفته شده، بى آنكه هيچ قيد و شرطى داشته باشد؟ يا اينكه ... .
در حديثى از امام باقر عليه السّلام آمده است كه فرمود: كُفّار و بت پرستان با اسم اشاره به بت هاى خود اشاره كرده و مى گفتند: «اين خدايان ما است؛ اى محمد! تو نيز خدايت را توصيف كن تا او را ببينيم و درك كنيم». خداوند اين آيات را نازل كرد: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ؛ بگو، خداوند يكتا و يگانه است * خداوندى است كه همه نيازمندان قصد او مى كنند * نزاد و زاده نشد * و براى او هرگز شبيه و مانندى نبوده است».
گاهى انسان تمام شرايط استجابت دعا را رعايت مى كند و در انجام هيچ كدام كوتاهى ندارد، با اين حال دعايش مستجاب نمى شود و يا اجابت آن به تأخير مى افتد، در اينجاست كه از خود سؤال مى كند: با آن همه وعده هايى كه در آيات و روايات درباره اجابت دعا داده شده، چرا دعاى من مستجاب نشد؟! عدم استجابت برخی دعاهای جامع الشرايط حکمت هايی دارد، که به اجمال در اين نگاشته به آن پرداخته شده.
ممكن است بعضى خيال كنند، اجابت دعا بى قيد وشرط است؛ چون خداوند كريم و رحيم مى باشد. ولى اين اشتباه است. خداوند علاوه بر اينكه كريم و رحيم است، حكيم هم مى باشد؛ يعنى تا كسى شايسته اجابت دعا نباشد، دعايش را مستجاب نمى كند. اين شايستگى شرايط فراوانى دارد كه در روايات اسلامى به آن اشاره شده است.
در اين مقاله به 20 مورد از شرايط استجابت دعا اشاره می شود. البته موارد ديگرى نيز غير از اين موارد براى شرايط استجابت دعا ذكر شده، كه در كتب ادعيه و روايات اسلامى آمده است.
در بسيارى از دعاهای مأثور از امامان اهل بيت عليهم السلام و بیشتر دعاهاى صحيفه سجاديه، قبل يا بعد از دعا، بر پيغمبر و آلش درود فرستاده می شود. از بعضى از احاديث نيز استفاده مى شود كه بهتر آن است كه در آغاز دعا و پس از آن در هر دو مرحله، بر پيغمبر و آلش درود بفرستند. از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: «كسى كه حاجتى به درگاه خدا داشته باشد، ابتدا بر پيغمبر و آلش درود بفرستد، سپس حاجت خود را از خدا بخواهد و در ادامه آن را با درود بر پيغمبر وآلش ختم كند [خداوند دعاى او را مستجاب خواهد كرد]، زيرا پروردگار متعال كريم تر از آن است كه دو طرف دعا را بپذيرد و وسط آن را نپذيرد، چراكه مى دانيم درود بر پيغمبر و آلش بر خداوند مخفى نمى ماند».
در بعضى از روايات، گناهان متعددى به عنوان موانع استجابت دعا ذكر شده: از جمله آنها سوء نيت، نفاق، تأخير نماز از وقت، بدزبانى، غذاى حرام، و ترك صدقه و انفاق در راه خدا است: «... وَ الذُّنُوبُ الَّتِي تَرُدُّ الدُّعَاءَ سُوءُ النِّيَّةِ وَ خُبْثُ السَّرِيرَةِ وَ النِّفَاقُ مَعَ الْإِخْوَانِ وَ تَرْكُ التَّصْدِيقِ بِالْإِجَابَةِ وَ تَأْخِيرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّى تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا وَ تَرْكُ التَّقَرُّبِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ الصَّدَقَةِ وَ اسْتِعْمَالُ الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِي الْقَوْلِ ...». هنگامى كه در دعاى «كميل» به اين جمله پرمعنا مى رسيم: «اللهُمَّ اغْفِرْ لىَ الذُّنُوبَ الَّتى تَحْبِسُ الدُّعآءَ؛ خدايا گناهانى را كه از [برآورده شدن] دعا جلوگيرى مى كند، بر من ببخش»، مى فهميم كه ما حجاب خود و حجاب اجابت دعاهاى خود هستيم و مشكلات را بايد در درون خود جستجو كنيم، نه بيرون و اين «خود آلوده» را بايد از ميان برداشت! لذا براى اجابت دعا بايد قبل از هر چيز در پاكى قلب و روح كوشيد و از گناه توبه كرده و خودسازى نمود و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت.
