دعا مسئله بسيار مهمّى است كه در آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام به گونه گسترده‏ اى مطرح شده است. از آيات و روايات استفاده مى‏ شود كه دعا نه تنها عبادت است، بلكه از برترين عبادتها به شمار رفته است. دعا هم عبادت است؛ و هم باعث اعتناى خدا به انسان؛ و هم وسيله تقرب بنده به مولاست. دعا در درگاه خداوند هرچند عبادتى است بى ‏رنج و زحمت، ليكن از كلمات گهربار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درمى‏ يابيم كه در نزد خداوند جايگاهى بس عظيم دارد كه متأسّفانه، انسان‏ ها به جهت سهل و آسانى آن كمتر بدان توجّه دارند.

قرائن قرآنی نشانگر تفاوت ماهوی گرامی داشت بت ها نزد قوم نوح با آموزه های اصیلی هم چون توسل و زیارت قبور نزد شیعیان است. بت پرستان قوم نوح حقیقتا بت ها را می پرستیدند و آنها را «الهه» و خدای خود مى دانستند. این مسأله از تعبیر «آلهه» در آیه 23 سوره نوح کاملا مشخص است. در واقع اشتباه مهمّی که وهابیون و دیگر مخالفان زیارت قبور مرتکب می شوند این است که شفاعت طلبيدن از اوليا و توسل به آنها را که درخواستی مبتنی بر توحید و از درگاه پروردگار است، با شفاعت طلبيدن مستقیم از بت ها و خواستن حاجات از آن موجودات بى جان و بى عقل و شعور مقايسه مى كنند. هيچ کدام از زیارت کنندگان مراقد پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) را پرستش نمى كنند.

این مسأله در میان شیعیان و دیگر مسلمانان معتقد به آموزه توسل بدیهی است که وجود مقدس شخص یا مرقد او، به هیچ وجه مورد پرستش قرار نمی گیرد و تأثیر مستقیم و اصلی در برآورده شدن حاجات، همواره از آن خداوند دانسته می شود. زیرا عبادت، خضوع در مقابل دیگرى به عنوان آن است که او خدا یا پروردگار است یا کارهاى خدا به او سپرده شده است. این در حالی است که در توسل به پیامبران و صالحان و شهدا هیچ یک از این قیدها وجود ندارد، بلکه تنها از این جهت به آنان توسل مى شود که بندگان مورد احترام خدایند و دعاى آنان نزد خداوند سبحان مستجاب است. ائمه اهل بیت و معصومین(ع) و دیگر اولیاء الله نزد شیعیان همان بندگان صالح و مورد احترام خداوند هستند و ساختن مراقد برای آنها و تبرک جستن به آثارشان به هیچ وجه شائبه «الوهیت» این ذوات مقدس را حتی در اذهان عادی ترین شیعیان پدید نیاورده است.

راه رسيدن به حكمت عبادت آن است كه عابد جز معبود چيزي را نبيند و چيزي جز حق را دوست نداشته باشد و تنها در اين صورت است كه نگرانی از چیزی ندارد؛ چون چيزي كه از دست رفتني باشد مورد علاقه او نيست و چيزي هم كه مورد علاقه او باشد از دست رفتني نيست. انسان گاهي از گذشته غمگين و از آينده هراسناك است؛ اگر كسي از گذشته و آينده نجات يافت، ديگر سخن از ماضي و مستقبل نيست، از زمان بالاتر آمده است، چيزي را قبلاً از دست نداده تا غمگين باشد و چيزي را بعداً از دست نمي‏دهد تا الان بترسد. اين نشانه پي بردن به حكمت عبادات است.

عبادت پروردگار، شئوني دارد. گاهي به صورت فكر و ذكر و شكر است؛ گاهي به صورت حركت و زماني به صورت سكون تا معبود عزّوجلّ چه دستور دهد و رسول معبود(ص) چه پيامي آورده باشد. به عبارت ديگر معبود گاهی دستور حركت و هروله مي دهد، نظير سعي بين صفا و مروه؛ گاهي دستور گردش به دور خانه خود را مي دهد، نظير طواف در حج و عمره؛ گاهي هم وقوف و اقبال همراه با تعظيم و بزرگداشت را در خانه خود، واجب يا مستحب مي شمارد، نظير اعتكاف.

حضرت ابراهيم(ع) در مورد ثروت فراوانش توسط فرشته الهي امتحان شد. آن فرشته نزديك ابراهيم(ع) آمد و با صداي بلند گفت: «سبّوح قدوس رَبُّنا و ربّ الملائكة و الروح». ابراهيم از شنيدن نام محبوب خود چنان به وجد آمد كه نيمي از مالش را به او بخشيد و فرمود: اگر يك بار ديگر اين نام را بر زبان آوري نصف ديگر مالم را به تو مي بخشم. آری انسان مي تواند به جايي برسد كه همه چيزش را فداي معبودش كند.

حكمت «تلاوت قرآن» اين است كه انسان، آن را طوری تلاوت كند كه معبود را مشاهده نمايد. مرحله نازله مشاهده معبود آن است كه در قلب عابد، چيزي جز علاقه به معبود نباشد. براي اين كه به مرحله مشاهده معبود راه يابيم، بايد تا مي ‏توانيم بر چشم و گوش خود كنترل داشته باشيم، هر كس بايد مواظب باشد كه جز وظيفه شرعي، چيزي انجام ندهد و محيط كار و محيط منزل را با غفلت از خدا آلوده نسازد.

خداوند در مذمت یهود و نصارا می فرماید: «مسيح(ع) را معبود خود پذيرفتند، در حالى كه دستور داشتند خدای يكتا را بپرستند». در واقع آنان اعتقاد به الوهيت راهبان خود نداشتند؛ اما قرآن از واژه «اله» در مورد آنان استفاده می کند؟ از امام باقر و امام صادق(ع) روایتی نقل شده که می فرمایند: «به خدا سوگند آنها براى پيشوايان خود نه روزه گرفتند، بلكه آنان حرامى را براى آنها حلال، حلالى را حرام كردند، و آنها پيروى نمودند». از این رو پيروى و اطاعت از كسانى كه بر خلاف حكم الهى فرمان مى دهند نوعى شرك است.

با مطالعه تاریخ انبیا در می یابیم که دعوت آنها داراى دو جنبه نفى و اثبات بوده؛ نفی عبادت غیر خدا و اثبات ربوبیّت ذات مقدّس، که اساس یگانه پرستی است. پیامبران تلاش می کردند با معرفی مبدأ حقیقى به اجتماع، اجازه ندهند  نیروى درونى و فطرت با مصادیق غلطى مانند: بت، ماه، ستاره و... اشباع شود زیرا که خدا پرستى از ابتداى خلقتِ بشر، وجود داشته و اکنون هم اکثریّت مردم جهان خداپرست اند.

عبوديّت اظهار آخرين درجه خضوع در برابر كسى است كه همه چيز از ناحيه اوست، و تنها كسى مى تواند «معبود» باشد كه نهايت انعام و اكرام را كرده است و او كسى جز خدا نيست.

درباره اهمیت خشوع در آیات و روایات امام علي(ع) فرمود: «متقین خشوع در عبادت دارند». قرآن، خشوع در عبادت را به مومنان نسبت داده است؛ «الَّذِينَ هُمْ فِى صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ». در روايت دیگری آمده که «خشوع در نماز به قلب و به جوارح است، اما خشوع به قلب این است که قلب را با تمام همّت برای نماز خالی کند. اما خشوع به جوارح توجه به نماز و عدم التفات به غير و ترك كار عبث و بيهوده است».