همراهى دعا با صلوات بر پيغمبر و آل او
آيت الله العظمی ناصر مکارم شيرازی
بسم الله الرّحمن الرّحيم
در بسيارى از دعاهای مأثور از امامان اهل بيت عليهم السلام و بیشتر دعاهاى صحيفه سجاديه، قبل يا بعد از دعا، بر پيغمبر و آلش درود فرستاده می شود. اين در واقع به خاطر تبعيت از كلام رسول خدا صلّی الله عليه و آله است، كه فرمود: «كُلُّ دُعاءٍ مَحْجُوبٌ، حَتّى يُصَلّى عَلَى النَّبِيِّ؛[1] هيچ دعايى به اجابت نمى رسد، مگر اينکه صلوات بر پيغمبر [و آلش] فرستاده شود».
- و شبيه آن روايتى است كه از امام صادق عليه السلام نقل شده است، که فرمود: «لاَ يَزَالُ الدُّعَاءُ مَحْجُوباً، حَتَّى يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛[2] دعا همواره مستجاب نیست، تا اينکه بر محمد و آل او صلوات فرستاده شود».
- و در تعبير ديگرى از آن حضرت مى خوانيم: «مَنْ دَعَا وَ لَمْ يَذْكُرِ النَّبِيَّ (ص) رَفْرَفَ الدُّعَاءُ عَلَى رَأْسِهِ، فَاِذَا ذَكَرَ النَّبِيَّ (ص) رُفِعَ الدُّعَاءُ؛[3] هنگامى كه انسان دعا كند و پيغمبر اكرم (ص) را ياد ننمايد، دعا بالاى سر او قرار مى گيرد [و به آسمانها بالا نمى رود]، اما هنگامى كه پيغمبر اكرم (ص) را ياد كند [و بر او درود بفرستد] دعا به آسمانها مى رود».
- شاهد ديگر بر اين مدعا حديثى است كه مرحوم علامه مجلسى در بحار الأنوار از امالى شيخ طوسى از امام صادق عليه السلام نقل كرده كه فرمود: «اِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلْيَبْدَأْ بِالصَّلاَةِ عَلَى النَّبِيِّ (ص) فَاِنَّ الصَّلاَةَ عَلَى النَّبِيِّ (ص) مَقْبُولَةٌ وَ لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَقْبَلَ بَعْضاً وَ يَرُدَّ بَعْضاً؛[4] هنگامى كه كسى از شما دعايى به درگاه خداوند كند، نخست بر پيغمبر (ص) درود بفرستد، زيرا درود بر پيغمبر (ص) مقبول است و چنين نيست كه خداوند بخشى از دعاى او را بپذيرد و بخش ديگرش را نپذيرد [بنابراين هر دو را به اجابت مى رساند]».
- نظير همين معنا به تعبير ديگرى از اميرمؤمنان على عليه السلام آمده است: «إِذَا كَانَتْ لَكَ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ حَاجَةٌ، فَابْدَأْ بِمَسْأَلَةِ الصَّلَاةِ عَلَى رَسُولِهِ (ص) ثُمَّ سَلْ حَاجَتَكَ، فَإِنَّ اللَّهَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُسْأَلَ حَاجَتَيْنِ فَيَقْضِی إِحْدَاهُمَا وَ يَمْنَعَ الْأُخْرَى؛[5] هنگامى كه حاجتى به درگاه خداوند سبحان داشته باشى، نخست بر پيغمبر (ص) درود بفرست، سپس حاجت خود را تقاضا كن [و بدان كه هر دو به اجابت مى رسد]، چراكه خداوند كريم تر از آن است كه دو حاجت همراه هم از او بخواهند يكى را بپذيرد و ديگرى را نپذيرد».
- از بعضى از احاديث نيز استفاده مى شود كه بهتر آن است كه در آغاز دعا و پس از آن در هر دو مرحله، بر پيغمبر و آلش درود بفرستند؛ همان گونه كه از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: «مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةٌ فَلْيَبْدَأْ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ يَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ يَخْتِمُ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يَقْبَلَ الطَّرَفَيْنِ وَ يَدَعَ الْوَسَطَ إِذَا كَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَا تُحْجَبُ عَنْهُ؛[6] كسى كه حاجتى به درگاه خدا داشته باشد، ابتدا بر پيغمبر و آلش درود بفرستد، سپس حاجت خود را از خدا بخواهد و در ادامه آن را با درود بر پيغمبر وآلش ختم كند [خداوند دعاى او را مستجاب خواهد كرد]، زيرا پروردگار متعال كريم تر از آن است كه دو طرف دعا را بپذيرد و وسط آن را نپذيرد، چراكه مى دانيم درود بر پيغمبر و آلش بر خداوند مخفى نمى ماند».
اهميت صلوات در آموزه هاى اسلامى
در قرآن مجيد و روايات اسلامى، اعم از رواياتى كه از طرق شيعه نقل شده يا اهل سنت، اهميت فوق العاده اى به مسأله صلوات و درود بر پيغمبر و آلش ديده مى شود.
قبل از هر چيز به قرآن مجيد مى نگريم كه مى فرمايد: «اِنَّ اللَّهَ وَ مَلاَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً؛[7] خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى فرستند، اى كسانى كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و در برابر اوامر او كاملاً تسليم باشيد».
آغاز اين آيه از درود خدا و فرشتگان آغاز مى شود، سپس به مؤمنان دستور داده شده كه بر آن حضرت درود بفرستند و تسليم فرمانش باشند.
ممكن است اين درود و صلوات مقدمه اى باشد بر مسأله تسليم بودن در برابر فرمان او، زيرا هنگامى كه مقام والاى آن حضرت را در پيشگاه خدا و فرشتگان و مؤمنان مى بينيم، نتيجه عملى آن، همان تسليم بودن در برابر فرمان اوست.
اضافه بر اين، درود فرستادن بر پيامبر صلّی الله عليه و آله مى تواند چند اثر عملى ديگر داشته باشد:
1. اين درود و صلوات نوعى حق شناسى دربرابر خدمات آن حضرت است و حق شناسى نوعى شكرگزارى است كه سبب گستردگى نعمت مى شود.
2. اين درود و طلب رحمت از خدا، مقام والاى پيامبر صلّی الله عليه و آله را در پيشگاه او والاتر مى كند و طبعاً فيض بيشترى از ناحيه او به پيروان و مؤمنانِ به او مى رسد.
3. اين درود، حلقه اتصالى است ميان مؤمنان و پيامبر صلّی الله عليه و آله كه دائماً به ياد او باشند و تعليماتش را فراموش نكنند.
4. اين درود به يقين به خاطر صفات والاى اوست و همين سبب مى شود كه مؤمنان به او به‌عنوان اسوه و سرمشق اقتدا كنند.
بنابراين، درود و صلوات بر پيامبر صلّی الله عليه و آله مسأله ساده اى نيست، داراى آثار و بركات فراوان است.
البته درود خداوند بر پيغمبر و آلش با درود فرشتگان و مؤمنان - همان گونه كه قبلاً اشاره شد - متفاوت است، خداوند رحمت مى فرستد و فرشتگان و مؤمنان تقاضاى رحمت الهى مى كنند.
با توجه به اين مقدمه به سراغ بخشى از رواياتى مى رويم كه در اين زمينه وارد شده است:
- در حديثى كه ابوبصير از امام صادق عليه السلام نقل كرده، مى خوانيم: «إِذَا ذُكِرَ النَّبِيُّ )ص( فَأَكْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَيْهِ، فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ )ص( صَلَاةً وَاحِدَةً، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ أَلْفَ صَلَاةٍ فِي أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، وَ لَمْ يَبْقَ شَيْءٌ مِمَّا خَلَقَهُ اللَّهُ إِلَّا صَلَّى عَلَى الْعَبْدِ؛[8] هنگامى كه نام پيامبر برده شود، درود فراوان بر او بفرستيد، چراكه هر كس يك صلوات و درود بر پيغمبر اكرم (ص) بفرستد، خداوند هزار درود در هزار صف از فرشتگان بر او خواهد فرستاد، و هيچ موجودى از مخلوقات خدا نخواهد بود مگر اينكه بر چنين بنده‌اى درود مى فرستد».
- در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «مَا فِي الْمِيزَانِ شَيْءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَتُوضَعُ أَعْمَالُهُ فِي الْمِيزَانِ فَتَمِيلُ بِهِ فَيُخْرِجُ (ص) الصَّلَاةَ عَلَيْهِ فَيَضَعُهَا فِي مِيزَانِهِ فَيَرْجَحُ بِهِ؛[9] در ترازوى سنجش اعمال چيزى سنگين تر از صلوات بر محمد و آل محمد نيست، كسانى هستند كه اعمالشان را در ترازوى سنجش عمل مى گذارند که سبك و ناچيز است، سپس صلوات بر آن حضرت را بر آن مى نهند، سنگينى مى كند و برترى مى يابد».
- در حديث ديگرى از شخص پيغمبر اكرم صلّی الله عليه و آله آمده است: «أَكْثِرُوا الصَّلاَةَ عَلَيَّ، فَاِنَّ الصَّلاَةَ عَلَيَّ نُورٌ فِي الْقَبْرِ وَ نُورٌ عَلَى الصِّرَاطِ وَ نُورٌ فِي الْجَنَّةِ؛[10] بر من زياد صلوات ودرود بفرستيد، زيرا صلوات بر من نورى است در قبر و نورى است بر صراط و نورى است در بهشت».
روايات در اين زمينه فراوان است، مرحوم علامه مجلسى در جلد 91 بحار الأنوار بابى تحت عنوان «فضل الصلاة على النبى و آله» ذكر كرده و در آن 67 روايت در اين زمينه از كتب مختلف آورده است.[11]
در كتب اهل سنت نيز روايات فراوانى در اين زمينه ديده مى شود، از جمله:
- عايشه از پيغمبر اكرم صلّی الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَلْقَى اللَّهَ غَدَاً راضِياً فَلْيُكْثِرِ الصَّلاةَ عَلَيَّ؛[12] كسى كه دوست دارد خدا را فرداى قيامت ملاقات كند، در حالى كه از او خشنود باشد، پس بر من زياد صلوات بفرستد».
- در مصنف ابن ابى شيبه آمده است كه پيغمبر اكرم صلّی الله عليه و آله فرمود: «مَنْ صَلَّى عَلَيَّ وَاحِدَةً، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ عَشْرَ صَلَوَاتٍ، وَ حَطَّ عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئَاتٍ؛[13] كسى كه يك بار بر من صلوات بفرستد، خدا بر او ده بار صلوات مى فرستد و ده گناه از گناهان او بخشيده مى شود».
- در روايتى آمده است: روزى پيغمبر اكرم صلّی الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود: آيا بشارتى به تو بدهم؟ على عليه السلام عرضه داشت: پدر ومادرم فدايت، بفرماييد، چراكه شما هميشه بشارت دهنده به هر خوبى اى بوده ايد. فرمود: جبرئيل الان از چيز عجيبى به من خبر داد. اميرمؤمنان عرض كرد: چه خبرى اى رسول خدا؟
فرمود: به من خبر داد كه «أَخْبَرَنِي أَنَّ الرَّجُلَ مِنْ أُمَّتِي إذا صَلَّى عَلَيَّ فَأَتْبَعَ بِالصَّلاةِ عَلى أَهْلِ بَيْتِي فُتِحَتْ لَهُ أَبْوابُ السَّمَاءِ وَ صَلَّتْ عَلَيْهِ الْمَلائِكَةُ سَبْعِينَ صَلاةً وَ أَنَّهُ إنْ كَانَ مِنَ الْمُذْنِبِينَ تَحاتَّ عَنْهُ الذُّنُوبُ كَما تَحَاتَّ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ؛[14] اگر يكى از امّت من هنگامى كه بر من صلوات مى فرستد، به دنبال آن بر اهل بيتم نيز صلوات بفرستد، درهاى آسمان به روى او گشوده مى شود و فرشتگان هفتاد صلوات بر او مى فرستند و اگر از گنهكاران باشد، گناهانش فرو مى ريزد، آن گونه كه برگ ها از درختان مى ريزند».
- اين بحث دامنه دار را با حديث ديگرى از پيغمبر اكرم صلّی الله عليه و آله كه ابن حجر، عالم معروف اهل سنت در كتاب «الصواعق المحرقة» آورده است، پايان مى دهيم که فرمود: «لاَ تُصَلُّوا عَلَيَّ الصَّلاةَ البَتْراءَ! فَقالُوا: وَ مَا الصَّلاةُ الْبَتْراءُ؟ قالَ: تَقُولُونَ: "أللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ" وَ تُمْسِكونَ، بَلْ قُولوا: "أللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ"؛[15] هرگز صلوات ناقص و ناتمام بر من نفرستيد! عرض كردند: صلوات ناقص و ناتمام چيست؟ فرمود: اينكه فقط بگوييد: "أللّهُمَّ صَلِّ على محمَّدٍ" سپس امساك كنيد، بلكه بگوييد: "أللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ"».[16]
منبع: عرفان اسلامی (شرحی جامع بر صحيفه سجاديه)، آيت الله العظمی مکارم شيرازی و همکاران
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.