آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله نشانه هايى كه براى حسد ذكر شده امور زير است: 1. حسود هنگامى كه مى شنود نعمتى به ديگرى رسيده است، غمگين و ناراحت مى شود، هرچند آثارى از خود بروز ندهد. 2. گاه از اين مرحله فراتر مى رود و زبان به غيبت و عيب جويى مى گشايد. 3. گاه از اين هم فراتر مى رود و به دشمنى و عداوت و كارشكنى برمى خيزد! 4. گاه تنها به بى اعتنايى و بى مهرى و يا قطع رابطه از شخصى كه مورد حسد او قرار گرفته قناعت مى كند. سعى دارد او را نبيند و سخنى از او نشنود و ... .

اين صفت رذيله مانند بسيارى از صفات ديگر گاه آشكار و صريح است و گاه مخفى. به همين دليل بايد از آثارى كه بزرگان علم اخلاق و روانكاوان براى آن ذكر كرده اند، يا به تجربه آنها را دريافته ايم، آن را در مراحل اوليه شناخت و پيش از آنكه در وجود انسان ريشه بدواند و مستحكم گردد، به درمان آن پرداخت. از جمله نشانه هايى كه براى آن ذكر شده امور زير است:

1. حسود هنگامى كه مى شنود نعمتى به ديگرى رسيده است، غمگين و ناراحت مى شود، هرچند آثارى از خود بروز ندهد.

2. گاه از اين مرحله فراتر مى رود و زبان به غيبت و عيب جويى مى گشايد.

3. گاه از اين هم فراتر مى رود و به دشمنى و عداوت و كارشكنى برمى خيزد!

4. گاه تنها به بى اعتنايى و بى مهرى و يا قطع رابطه از شخصى كه مورد حسد او قرار گرفته قناعت مى كند. سعى دارد او را نبيند و سخنى از او نشنود و اگر سخنى درباره او بگويند، سعى مى كند با ورود در مطالب ديگر گوينده را از ادامه سخن بازدارد. اگر مجبور به بيان مطلبى درباره او شود، سعى مى كند صفات برجسته او را پنهان سازد و يا نسبت به آن سكوت كند.

هر يك از اين امور مى تواند نشانه اى از بروز رذيله حسد باشد. در احاديثى كه در منابع اهل عصمت عليهم السّلام براى ما نقل شده است، اشارات روشنى به اين معنا ديده مى شود؛ در كلامى از اميرمؤمنان على عليه السّلام مى خوانيم: «يَكْفِيكَ مِنَ الْحَاسِدِ أَنَّهُ يَغْتَمُّ فِي وَ قْتِ سُرُورِك‏؛[1] براى شناخت حسود همين بس كه او غمگين شود در حالى كه تو شادمان هستى».

به عكس هنگامى كه زيانى به انسان برسد، شخص حسود خوشحال مى شود، همان گونه كه در آيه 50 سوره توبه مى خوانيم: «إِنْ تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكَ مُصيبَةٌ يَقُولُوا قَدْ أَخَذْنا أَمْرَنا مِنْ قَبْلُ وَ يَتَوَ لَّوْا وَ هُمْ فَرِحُونَ؛ هر گاه نيكى به تو رسد آنها را ناراحت مى كند، و اگر مصيبتى به تو رسد مى گويند: ما تصميم خود را از پيش گرفته ايم، و بازمى گردند در حالى كه خوشحالند».

در روايات اسلامى نيز اشارات مكرّرى به همين مسئله ديده مى شود كه حسودان هميشه از زوال نعمت مَحسُود خوشحال مى شوند و از موفّقيّت او ناراحت؛ از جمله در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السّلام مى خوانيم: «الْحَاسِدُ يَفْرَحُ بِالشُّرُورِ وَ يَغْتَمُّ بِالسُّرُورِ؛[2] حسود از شرور و بدى ها خوشحال مى شود و از سرور و خوشحالى ديگران غمگين مى گردد».[3]

منابع: اخلاق در قرآن