اين رذيله اخلاقى، همانند رذائل ديگر از سرچشمه هاى متعددى نشأت مى گيرد. سرچشمه ‌هایی مانند: آلودگى درون و برون؛ همنشينى با بدان؛ زندگى در محيط هاى فاسد؛ حسد و كينه توزى و تكبر و غرور؛ عقده حقارت؛ تبرئه خود؛ ضعف ايمان. در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام مى خوانيم: «الشَّرِيرُ لَا يَظُنُ‏ بِأَحَدٍ خَيْراً لِأَنَّهُ لَا يَرَاهُ إِلَّا بِطَبْعِ نَفْسِهِ؛ آدم بد به هيچ كس گمان خوب نمى برد، زيرا ديگران را همچون خود مى پندارد».

اگر انگيزه دروغ گويى ضعف ايمان نسبت به توحيد افعالى است، بايد پايه هاى ايمان را تقويت كرد. اگر انگيزه آن حسد و بخل و كبر و غرور است، بايد به درمان آنها پرداخت. بايد روى پيامدهاى سوء و زيان بار دروغ كه سبب تيره روزى و بدبختى و رسوايى در دنيا و آخرت مى شود انديشيد. بايد از دوستان ناباب و دروغگو و محيط هايى كه به دروغ تشويق مى كند، پرهيز کرد. ايجاد شخصيت در افراد، يكى ديگر از مؤثرترين طرق درمان دروغ است. بايد از دروغ به شوخی و دروغ کوچک پرهيز کرد.

يكى از بهترين لذّات معنوى و روحانى، بهره گيرى از محضر دوستانِ باصفاست، يارانى كه به نور ايمان و صفات انسانى آراسته باشند و عشق و محبت در وجودشان موج زند و بهشتيان نيز از اين ويژگيِ باارزش برخوردارند. آنها در كنار يارانِ باصفا مى نشينند و با هم سخن مى گويند. آرى دوستانِ بهشتى كه بافضيلت ترين افراد جهانند پيامبران بزرگ الهى، پيروان ويژه آنان، راستگويان، شهيدان و صالحان هستند.

پيامبران بايد علاوه بر مصونيت از دروغ، از تمامي گناهان مصونيت داشته باشند؛ زيرا مفاسد و گناهان با يكديگر رابطه نزديك و پيوند ناگسستنى دارند و به فرض اينكه عقلا تفكيكِ دروغ از ساير گناهان ممكن باشد، براى افكار عمومى، هضم اين مطلب بسيار مشكل است كه باور كنند كسى به هزار گونه ظلم، احجاف و ... آلوده باشد؛ اما اگر دنيا را به او بدهند كه يك دروغ بگويد، حاضر نشود؟! پس براى جلب اعتماد عموميِ صد در صد نسبت به پيامبران، راهى جز معصوم بودن آنها در برابر تمام گناهان نيست و خدايى كه آنها را براى اين منصبِ بزرگ برگزيده، اين موهبت را نيز به آنها داده است.

اينكه گفته‌اند از جمله شواهد تاثيرپذيرى قرآن از محيط عرب جاهلى، پذيرش تأثير «چشم زخم» است بايد گفت: در قرآن هيچ تصریح يا اشاره‌اى به چشم زخم نشده است. البته اصل موضوع چشم زخم و تأثير منفى آن در جان‌ها و اموال در جاي خود ثابت شده است.

دروغ مانند ساير صفات رذيله سرچشمه هاى مختلفى دارد كه مهم ترين آنها به اين شرح است: ۱. ضعف ايمان و اعتقاد؛ ۲. ضعف شخصيت و عقده حقارت؛ ۳. حسد، و بخل، تكبر، خودبرتربينى و عداوت؛ ۴. بيمارى‏ هاى اخلاقى جامعه و انحراف از مسير حق؛ ۵. علاقه شديد به دنيا.

عوامل بسیاری سبب تجسس می شود، مانند: 1- سوء ظن و بدبينى، که بیشتر انسان ها را به سوى تجسّس درباره ديگران سوق می دهد. 2- آلودگی به انواع گناهان، که موجب می شود افراد برای رسیدن به آرامش، به دنبال یافتن همتايانى برای خود باشند تا بگویند: اگر ما آلوده ايم، كيست كه آلوده نباشد. 3- بیماری های اخلاقی، مانند: حسد، كينه توزى و عداوت از انگیزه های تجسس است. 4- ضعف ايمان، زيرا انسان ضعيف الايمان، احترامی برای حیثیت و حريم خصوصى افراد قائل نیست.

برای درمان «تجسس» باید به درمان ریشه های این خوی زشت پرداخت. نخست باید سوء ظن را از خویش دور نماییم؛ زیرا سوء ظن انسان را به جستجوگرى وا مى دارد. حسد، كينه توزى و عداوت از عوامل دیگر تجسّس می باشد. عقده حقارت و آلودگى به گناه، انسان را وادار به یافتن افرادى مانند خود می کند تا آرامش كاذبى پيدا كنند. قرار دادن خود به جای کسی که دارد از او تجسس می کند نیز بازدارنده این کار زشت است. همچنین توجه به آثار سوء تجسّس و كيفر الهى، تاثیر شگرفی در درمان تجسس دارد.

روایات بسیاری مسلمانان را به حفظ اسرار زندگی خود توصیه می کند؛ زیرا افشای آنها منشاء حسد، كينه توزى و رقابت هاى ناسالم مى گردد و انسان مورد تهاجم افراد تنگ نظر و كينه توز واقع مى شود و مصالح او به خطر مى افتد. امام علی(ع) می فرماید: «سرّ تو مايه خوشحالى تو است به شرط آن كه آن را كتمان كنى». امام صادق(ع) می فرمایند: «دوستت را بر مقداری از اسرارت آگاه ساز كه اگر دشمنت را از آن آگاه سازى به تو زيانى نرسد، چرا كه دوست ممكن است روزى دشمن شود».

امام علي(ع) در خطبه 169 نهج البلاغه، به دنبال فتنه انگیزی اصحاب جمل می فرمایند: «این گروه به علت حسادت و دنیاطلبی بر حکومت من خشم گرفته و به یکدیگر پیوسته اند و می خواهند شرایط را به زمان جاهلیّت برگردانند، و من تا زمانی که كار به جاى خطرناكی نرسد، صبر می کنم؛ اما بدانید اگر آنها به اين افكار سست و فاسد باقى بمانند، نظام جامعه اسلامى از هم گسيخته خواهد شد، و من در چنين شرايطى صبر نخواهم کرد و بايد به فتنه انگيزى آنها پايان داد».