تناقض آيات قرآن درباره «ازليت تدبير عالم»!

قرآن در یک آیه اشاره به تقدير امور هستى و تعيين وضعيّت آن در لوح محفوظ دارد؛ در حالى كه در آيات دیگری سخن از تقدير امور در شب قدر هر سال به ميان آمده است؛ آیا این تناقض نیست؟!

در اصل تقدير اختلاف و تناقضى وجود ندارد؛ ولى ممكن است علم و آگاهى نسبت به تقدير مختلف باشد؛ لذا تنها كسى كه از تقدير ازلىِ امور و مجارى آن آگاه است و آنچه را در لوح محفوظ آمده مى داند، خود خداوند است؛ اما آنچه در دو سوره «دخان» و «قدر» آمده، به معناى نزول تقدير و توزيع آن است، نه اصل تقدير؛ زيرا خداوند به علم ازلىِ خويش، تقدير همه امور و مجارى آن را مى داند، ولى در شب قدر آنچه مربوط به يكسال است را نازل مى كند و در اختيار امام عصر(ع) قرار مى دهد؛ لذا از يك سو تقدير ازلى است نسبت به هستى و از سوى ديگر، تقدير شب قدر است نسبت به يك سال. با اين توضيح، جايى براى طرح شبهه تناقض ميان آيات ياد شده باقى نمى ماند.

تناقض آيات قرآن درباره «فراموش‌كاری خداوند»!

چرا برخي آيات قرآن خداوند را «فراموش‌كار» معرفی می كند و برخی ديگر از آيات نسیان الهی را نفی می نمايد؟

كلمه «نسيان» در آياتی كه خداوند را «فراموش‌كار» معرفی می كند، به معناى فراموشى نيست، بلكه به معناى تناسى و تغافل؛ يعنى به فراموشى سپردن و بى اعتنا بودن است، ولى آنچه در آیات مقابل نفى شده، فراموشى و غفلت است.
امير مؤمنان علی(ع) درباره معناى آيه «نَسُواْ اللهَ فَنَسِيَهُمْ» فرمود: خدا را در دنيا فراموش كردند؛ به اين معنى كه او را اطاعت نكردند و خداوند نيز آنان را در آخرت فراموش كرد؛ يعنى براى آنان پاداشى در نظر نگرفت و آنان در بهره‌مندى از نعمت‌هاى الهى به فراموشى سپرده شدند.

«حضوری» بودن علم خداوند

آيا علم خداوند «حضوری» است یا «حصولی»؟

علم خداوند نمى تواند علم «حصولى» و از طريق تصوّر و تصديق باشد؛ بلكه علم «حضورى» است؛ يعنى حضور خداوند در همه جا و در هر زمان و هر مكان و حضور همه اشياء در نزد ذات پاك او ايجاب مى كند كه چيزى بر او مخفى و پوشيده نباشد؛ چرا كه حقيقت علم، حضور معلوم نزد عالم است.

اثبات نامحدود بودنِ «قدرت» و «علم» خداوند

امام علي(ع) در خطبه 163 نهج البلاغه، نامحدود بودنِ «قدرت» و «علم» خداوند را چگونه اثبات مي كند؟

امام علي(ع) در خطبه 163 «نهج البلاغه»، درباره «قدرت» و «علم» نامحدود خداوند می فرماید: «خداوند، اشياء را از موادّى كه ازلى باشند يا ابدى نيافريد؛ بلكه آنچه را آفريد [همه بى سابقه بود و] براى هر يك حدّى قرار داد و به آنچه صورت بخشيد، تصوير زيبايى داد، هيچ چيز در برابر قدرتش ياراى مقاومت ندارد و از اطاعت كسى يا چيزى نفعى عايد او نمى شود، علم او به مردگانِ پيشين همچون علمش به زندگانِ باقى است و دانشش به آنچه در آسمان هاى بالاست همچون دانش او به آنچه در طبقات پايين زمين است، مى باشد».

نامحدود بودن «علم» خداوند از زبان امام علي(ع)

امام علي(ع) در خطبه 178 نهج البلاغه درباره نامحدود بودن «علم» خداوند چه مي فرمايد؟

امام علي(ع) در خطبه 178 «نهج البلاغه» درباره نامحدود بودن «علم» خداوند می فرماید: «نه تعداد قطره هاى آبها بر او پنهان مى ماند، نه عدد ستارگان آسمان، نه شماره ذرات خاك كه همراه بادها در هوا به پرواز در مى آيد، نه حركات مورچگان بر سنگ هاى سخت و نه استراحتگاه مورچه هاى ريز، و نيز از محل ريزش برگها و حركات پنهان چشمها آگاه است». آرى، در تمام پهنه هستى نه چيزى از كليات بر او مخفى است و نه چيزى از جزئيات و ايمان به چنين خدايى براى تربيت انسان كافى است. آرى، كافى است انسان بداند عالَم، محضر خداست و اسرار درون و برون ما بر او آشكار است.

تضاد علم پیشین خدا با اختیار آدمی و منافات آن با عدل الهی!

خدا از ازل مي دانسته كه من فلان گناه را در زمان معیّنی انجام می دهم، بنابراين اگر من این گناه را انجام ندهم، علم خدا غلط از آب در مي آيد و به قول خیّام نیشابوری: «گر می نخورم علم خدا جهل بود»! با این حال، آیا عذاب اخروی گناه کار مجبور، منافی عدل الهی نیست؟

آنچه حقّ ز ازل می دانست اعمال اختیاری انسان است. علم پيشين الهی را می توان به آگاهی معلّم به سرنوشت دانش آموزی که رفوزه خواهد شد، تشبیه نمود. مسلّما آگاهی معلّم تأثیری در رفوزه شدن دانش آموز ندارد و اختیار را از او سلب نمی کند. علم خدا به اعمال ما نیز با انجام اختیاری آن از سوی ما منافات ندارد. آیات بسیاری از قرآن بر اختیار انسان دلالت دارند. اگر ما در اعمال خویش مجبور باشیم، ارسال رسل، پاداش و عذاب الهی لغو خواهد بود؛ در حالی که خداوند حکیم است و نسبت امور لغو و بیهوده بر او روا نیست.

«علم» خداوند به اسرار دروني انسان

امام علي(علیه السلام) «علم» خداوند به اسرار انسان ها را چگونه تبیین می نماید؟

امام علي(ع) در خطبه 91، درباره علم خداوند به اسرار درون انسان ها می فرماید: «خداوند از اسرار پنهانى رازداران آگاه است و از نجواى آنان كه آهسته سخن مى گويند باخبر است و به آنچه به اذهان به واسطه گمان خطور مى كند و از تصميماتى كه به يقين مى پيوندد آگاهى دارد، برق نگاه هاى خيانت آميز چشم ها را كه از لابلاى پلك ها خارج مى شود مى بيند و از آنچه در نهانگاه دل ها قرار دارد و آنچه در پشت پرده هاى ظلمانى غيب پوشيده و پنهان است و از آنچه پرده گوش ها مخفيانه مى شنود، آگاه است». بنابراين هيچ چيز مخفي اي را نمي توان پيدا كرد كه بر خداوند پوشيده باشد.

علم و آگاهي خداوند به موجودات جهان

امام علي(علیه السلام) علم خداوند به موجودات جهان را چگونه به تصویر می کشد؟

امام علي(ع) در خطبه 91، به سراغ کوچکترین موجودات جهان می رود و يادآور مي شود كه علم و آگاهی خداوند به حدي است كه از درون لانه هاى تابستانى مورچگان، خانه هاى زمستانى حشرات، آهنگ اندوهبار زنان غمديده، صداى آهسته گام ها، جايگاه پرورش ميوه ها در درون غلاف شكوفه ها، مخفى گاه هاى وحوش در درون غارهاى كوه ها و اعماق درّه ها، نهانگاه پشه ها در ميان ساقه ها و پوست هاى درختان، محلّ پيوستگى برگ ها به شاخه ها و از جاى حركت نطفه ها از صلب پدران و آميزش با نطفه مادران در درون رحم ها مطّلع است.

گستردگی و وسعت «علم» خداوند به عالم هستی

امام علي(علیه السلام) گستردگی و وسعت «علم» خداوند به عالم هستی را چگونه بیان می فرماید؟

امام علي(ع) در خطبه 91، درباره گستردگی علم خداوند نسبت به عالم هستی سخن گفته است و آگاهی پروردگار را نسبت به جايگاه پرندگان در قلّه بلند كوهها، نغمه مرغان خواننده در آشيانه هاى تاريك، لؤلؤهاي پنهان در دل صدف ها، احساسِ هرگونه حركت، آهنگ هر سخن، جنبش هر لب، جايگاه هر انسان، وزن هر مورچه، ناله هر صاحب اندوه و غم، ناله و فرياد حيوانات وحشى در بيابانها، گناهان بندگان در خلوتگاهها، آمد و شد ماهيان در اقيانوس هاى ژرف و تلاطم امواج آب بر اثر وزش تندبادها و ... خاطر نشان نموده است.

چگونگی «علم» خدا به تمام جزئیات عالَم

آیا «علم» خداوند به تمام جزئیات عالَم، مشكلى براى ذات پاكش ايجاد نمى كند؟

برخلاف ادعاي فلاسفه كه علم خدا را «علم حصولى» دانسته اند و معتقدند كه عكس و صورت هاى موجودات خارجيّه به ذات پاكش منتقل مى شود علم خداوند به تمام موجودات، علم حضوری است؛ یعنی همه جا حاضر است و همه موجودات نزد او حضور دارند و عكس و نقشى در كار نيست، لذا این احاطه حضوری، مشکلی برای او ایجاد نمی کند. خداوندي كه حافظ تمام موجودات است و اداره امور آنها را نیز به عهده دارد و هیچکدام از آنها فتور و ملالتی برای او ندارد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال ابي عبدالله (عليه السلام)

لا يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً مَا قَامَتِ الْکَعْبَةُ.

تا زمانى که کعبه استوار و پابرجاست، دين نيز پايدار خواهد بود.

کافى: 4/271/4