از جمله نشانه هايى كه براى حسد ذكر شده امور زير است: 1. حسود هنگامى كه مى شنود نعمتى به ديگرى رسيده است، غمگين و ناراحت مى شود، هرچند آثارى از خود بروز ندهد. 2. گاه از اين مرحله فراتر مى رود و زبان به غيبت و عيب جويى مى گشايد. 3. گاه از اين هم فراتر مى رود و به دشمنى و عداوت و كارشكنى برمى خيزد! 4. گاه تنها به بى اعتنايى و بى مهرى و يا قطع رابطه از شخصى كه مورد حسد او قرار گرفته قناعت مى كند. سعى دارد او را نبيند و سخنى از او نشنود و ... .

بسيارى از صفات رذيله از يكديگر سرچشمه مى‏ گيرند، يا به تعبير ديگر، بر هم ديگر تأثير متقابل دارند. حسد نيز از صفاتى است كه از صفات زشت ديگرى ناشى مى‏ شود و خود نيز سرچشمه رذايل فراوانى است! علماى اخلاق براى حسد سرچشمه هاى زيادى ذكر كرده اند؛ از جمله: «عداوت و كينه»؛ «كبر و خودبرتربينى»؛ «حبّ رياست»؛ «ترس از نرسيدن به مقاصد مورد نظر»؛ «احساس حقّارت و خود كم بينى»؛ «بخل و خباثت نفس».

فراتر از اينها حسد، ريشه هايى در «عقايد» انسان نيز دارد. شخص حسود با زبان حال دارد به «حکمت و عدالت» خداوند اعتراض مى كند، كه چرا فلان نعمت به او داده نشده است! او به زبان حال مى گويد: هرگاه خدا به ديگرى نعمتى دهد، ممكن است از دادن مثل آن به من - العیاذ بالله - عاجز باشد! پس چه بهتر كه نعمت از او سلب گردد تا به من برسد! بنابراين حسودان در واقع گرفتار نوعى تزلزل در پايه هاى ايمان به «توحيد افعالى» پروردگار و حكمت و قدرت او هستند.

«مراء» در لغت به معنی دوشیدن شیر از پستان گاو و گوسفند است و در اصطلاح به هر بحثی که از آن بخواهند نتیجه بگیرند اطلاق می شود. «مراء» بر سه قسم است: 1. ارائه دلائل محکم و متقن برای هدایت و راهنمایی فرد به حقیقت. این نوع مراء اشکالي ندارد و در برخی مواقع واجب نيز هست. 2. سخن حقّ مى گويد، اما نيّتش حقّ نيست؛ بلكه هدفش برترى جويى است. این نوع مراء، حرام است. 3. گاه هم سخن باطل است، و هم قصد برترى جويى است. حرمت اين نوع مراء از قسم دوم شديدتر است.

دروغ مانند ساير صفات رذيله سرچشمه هاى مختلفى دارد كه مهم ترين آنها به اين شرح است: ۱. ضعف ايمان و اعتقاد؛ ۲. ضعف شخصيت و عقده حقارت؛ ۳. حسد، و بخل، تكبر، خودبرتربينى و عداوت؛ ۴. بيمارى‏ هاى اخلاقى جامعه و انحراف از مسير حق؛ ۵. علاقه شديد به دنيا.

بى‏ شك تجسّس كردن در حالات خصوصى مردم و تفتيش درباره اسرار نهانى آنها كار مذموم و ناپسندى است. خداوند ستّار العيوب است و بندگان او نيز بايد چنين باشند؛ مگر در مورد كسانى كه پرده درى كنند و شرم و حيا را كنار بگذارن و تظاهر به گناه نمايند كه احترام آنها شكسته مى‏ شود، بلكه خودشان احترام خويش را شكسته‏ اند.

غضب و خشم پديده روحى پيچيده اى است كه از عوامل و انگيزه هاى مختلف سرچشمه مى گيرد؛ از جمله: قضاوت هاى عجولانه؛ كمى ظرفيت؛ تكبر و خود برتربينى؛ حسد و كينه توزى؛ حرص و دنياپرستى.

امام علی(ع) در تبیین آثار «حلم و بردباری»، می فرماید: «نخستين نتيجه اى كه شخص بردبار از بردبارى خود مى برد اين است كه مردم در برابر جاهل و نادان از وى حمايت مي كنند». از سویی حلم به انسان آرامش مى بخشد و وى را از آلوده شدن به گناه هنگام ستيزه جويى حفظ مى كند و از تشديد عداوت دشمن كه به جسارت و بى ادبى پرداخته مى كاهد. همچنین پيامبر(ص) می فرماید: «آيا به شما خبر دهم كداميك از شما از نظر اخلاق به من شبيه تريد؟ ياران عرض كردند: آرى، و ايشان فرمود: آن كس كه از همه خوش اخلاق تر و بردبارتر و... است».

امام علی(ع) درباره علت نهی از «تکبّر» و «تعصّب» های نابجا می فرماید: «خدا را! خدا را! از كبر و تعصّب ناروا و تفاخر جاهليّت بپرهيزيد كه سبب ايجاد كينه و دشمنى و جايگاه وسوسه هاى شيطان است، اينها همان چيزى است كه شيطان به وسيله آن، امت هاى پيشين و اقوام گذشته را فريفت تا آنجا كه به سرعت در تاريكى هاى جهل فرو رفتند و در گودال ها و دام هاى ضلالت او سقوط كردند، به آسانى تسليم او شدند و رهبرى او را پذيرا گشتند و وى آنها را به هر جا كه خاطرخواهش بود بُرد! آنها از چيزى پيروى كردند كه دل ها در آن، شبيه و هماهنگ بود و قرن ها پى در پى بر آن گذشت و كبر و غرورى را پذيرا شدند كه [بر اثر فزونى] سينه ها با آن تنگ شد».

امام علی(ع) درباره رعايت «حقوق اجتماعى انسانها» از سوي «متّقین» می فرماید: «مردم را با نام هاى زشت نمى خوانند و به همسايگان زيان نرسانده و مصيبت زده را شماتت نمى كنند». بر اساس سخن امام(ع) القاب زشت، آتش كينه و عداوت را در دل ها بر انگیخته و شخصيت افراد را در هم مى شكند. هم چنين مصيبت زده، همانند انسان مجروح، نيازمند تسلي است و شماتت مانند نمك پاشيدن بر زخم اوست، از این رو هيچ انسان باوجدانى چنين اجازه ای به خود نمى دهد.

«غيبت»، آثار مخرّب بسیاری در جامعه انسانى دارد كه اگر دست كم گرفته شود خطرات آن بيشتر خواهد شد؛ علاوه بر اين، آثار سويى از نظر روحانى، معنوى و عقوبت هاى الهى دارد كه در روايات به آن اشاره شده است. به عنوان نمونه به بعضی از آنها اشاره می کنیم: غيبت، سرمايه اعتماد را در جامعه از بين برده و منشاء سوء ظن مي شود. غيبت سبب جسور شدن گناه کار و سبب اشاعه فحشاء در جامعه می شود و بهانه ای برای گسترش بغض و عداوت می گردد. علاوه بر اینکه غيبت، حتی خود غيبت کننده را از چشم مردم می اندازد.