آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

دروغ مانند ساير صفات رذيله سرچشمه هاى مختلفى دارد كه مهم ترين آنها به اين شرح است: ۱. ضعف ايمان و اعتقاد؛ ۲. ضعف شخصيت و عقده حقارت؛ ۳. حسد، و بخل، تكبر، خودبرتربينى و عداوت؛ ۴. بيمارى‏ هاى اخلاقى جامعه و انحراف از مسير حق؛ ۵. علاقه شديد به دنيا.

دروغ مانند ساير صفات رذيله سرچشمه هاى مختلفى دارد كه مهم ترين آنها به شرح زير است:

۱. ضعف ايمان و اعتقاد

اگر دروغگو به علم و قدرت خداوند و وعده هاى او اعتماد كافى داشته باشد، هرگز براى رسيدن به اموال دنيا يا تحصيل جاه و مقام، دروغ نمى گويد و موفقيت خود را در دروغ گويى نمی ‏بيند؛ از فقر و از پراكنده شدن مردم و بر باد رفتن نفوذ اجتماعى خود هراس ندارد؛ مقام و قدرت را از سوى خدا مى داند و براى حفظ آن به دروغ متوسل نمى شود. لذا در روايتى منسوب به امیر المؤمنین علیه السلام مى خوانيم: «جَانِبُوا الْكَذِبَ‏ فَإِنَّ الْكَذِبَ يُجَانِبُ الْإِيمَانَ؛[1] از دروغ كناره گيرى كنيد، چراكه دروغ از ايمان جدا است».

۲. ضعف شخصيت و عقده حقارت

افرادى كه گرفتار اين ضعف ها هستند، براى پوشاندن ضعف خود متوسل به دروغ مى شوند. در حديثى از رسول خدا صلّى الله عليه و آله مى خوانيم: «لَايَكْذِبُ‏ الْكَاذِبُ‏ إِلَّا مِنْ‏ مَهَانَةِ نَفْسِهِ؛[2] كسى دروغ نمى گويد، مگر به خاطر بى ارزش بودن خودش در نظر خويش».

۳. حسد، و بخل، تكبر، خودبرتربينى و عداوت

بسیار اتفاق می افتد که این دلایل، سرچشمه دروغ گفتن و تهمت زدن به مردم مى شود و يا دروغ گفتن درباره خويش به خاطر كبر و غرور باشد. تا اين سرچشمه ها گرفته نشود، دروغ هم ادامه خواهد يافت. منافقان نيز براى پوشاندن چهره واقعى خود به دروغ متوسل مى شوند.

۴. بيمارى‏ هاى اخلاقى جامعه و انحراف از مسير حق

آلودگى به انواع گناهان سبب تشويق عده اى به دروغ مى شود تا آنجا كه می گويند اگر به دروغ متوسل نشويم زندگى كردن در اين اجتماع براى ما مشكل است، و يا كسب و تجارت ما مى خوابد.

۵. علاقه شديد به دنيا

علاقه شدید به دنیا و حفظ مقامات آن نيز يكى ديگر از عوامل مهم شيوع دروغ - حتى دروغ بر خدا و پيامبر- مى گردد. در خطبه 147 نهج البلاغه مى خوانيم كه حضرت على عليه السلام فرمود: «... وَ إِنَّهُ سَيَأْتِي عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِي زَمَانٌ لَيْسَ فِيهِ شَيْ‏ءٌ أَخْفَى مِنَ الْحَقِّ وَ لَا أَظْهَرَ مِنَ الْبَاطِلِ وَ لَا أَكْثَرَ مِنَ الْكَذِبِ عَلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ‏)ص(؛[3] بعد از من زمانى براى شما فرا مى رسد كه چيزى پنهان تر از حق و آشكارتر از باطل و فراوان تر از دروغ به خدا و پيامبرش نيست».[4]

منبع: اخلاق در قرآن‏