انسان در حال سجده همه چيز جز خدا را فراموش مى ‏كند، و خود را به او بسيار نزديك مى ‏بيند و بر بساط قرب او جاى مى‏ گيرد. اينكه امام معصوم (ع) دستور مى ‌دهد كه طالب حاجت به سجده برود و در سجده خدا را به محمد و آل محمد (ص) سوگند دهد كه نااميد باز نگردد، به‌ خاطر اين است كه نزديك ‌ترين حال بندگان به خدا، حالت سجده است كه خضوع كامل و جامع است. امام باقر (ع) مى‌ فرمود: «نزديك ‌ترين حال بنده به خداوند متعال اين است كه در سجده و گريان باشد».

دعا مسئله بسيار مهمّى است كه در آيات قرآن و روايات معصومان عليهم السلام به گونه گسترده‏ اى مطرح شده است. از آيات و روايات استفاده مى‏ شود كه دعا نه تنها عبادت است، بلكه از برترين عبادتها به شمار رفته است. دعا هم عبادت است؛ و هم باعث اعتناى خدا به انسان؛ و هم وسيله تقرب بنده به مولاست. دعا در درگاه خداوند هرچند عبادتى است بى ‏رنج و زحمت، ليكن از كلمات گهربار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درمى‏ يابيم كه در نزد خداوند جايگاهى بس عظيم دارد كه متأسّفانه، انسان‏ ها به جهت سهل و آسانى آن كمتر بدان توجّه دارند.

در سوره «کهف» به داستان حضرت خضر(ع) و حضرت موسی(ع) اشاره شده است. در این داستان حضرت موسى(ع) در يك مأموريت ويژه، به دنبال فراگيرى بخشى از علوم، نزد حضرت خضر(ع) آمد؛ علومى كه مربوط به اسرار و حقايق مخفى جهان و زندگى انسان ها بود كه بايد پيامبر اولواالعزمى همانند حضرت موسى(ع) لااقل بخشى از آن را فراگيرد. ولی حضرت موسی(ع) نتوانست بهره زیادی از دانش حضرت خضر(ع) به دست آورد چرا که با عجله و شتاب در قضاوت خویش، خود را از دانش عظیم ايشان محروم نمود.

حضرت ايّوب(ع) طي يك آزمون بزرگ، گرفتار مصائب عظيمى گرديد و اموال، زراعت، گوسفندان فراوان و فرزندان برومند و لايق و متعدّدش را از دست داد و خود نيز به بيمارى شديدى مبتلا شد. ولى هيچ يك از اين امور از شكر او نسبت به درگاه خداوند نكاست. به همين دليل حالات او برای مسلمانانی که در مكه تحت فشار شديد قرار داشتند؛ به عنوان يك سرمشق بزرگ در قرآن مطرح شد و به مسلمانان درس صبر و استقامت آموخت.

در اصطلاح فقهی، «تکلیف» به عمل و وظیفه ای گفته می شود که از سوی شارع مقدس بر عهده بنده گذاشته شده است؛ شخصی که مورد خطاب این تکالیف قرار می گیرد نیز «مُکلَّف» گفته می شود.
تکلیف به پنج نوع «واجب»، «مستحب»، «مباح»، «مکروه» و «حرام» تقسیم می شود. البته برخی «مباح» را حکم تکلیفی نمی دانند، زیرا حقيقت «حكم تكليفى» آن است كه وظیفه ای را براى مخاطب بياورد.
طبق معنای اصطلاحی، سنّ شروعِ وظایف شرعی را «سنّ تکلیف» می گویند و دنیا را «دار تکلیف» می گویند، چون انسان تا زمانی که در این دنیا هست، موظّف به انجام وظایف شرعی خود می باشد.

منظور از تضيمن رزق از سوى خداوند و تكفل و تعهد و تقسيم آن، فراهم آوردن زمينه ها است که برخی از این زمينه ها در خارج از وجود انسان و برخی دیگر در درون وجود او است كه هرگاه دست به دست هم دهند انسان سهم خود را از روزى دريافت مى كند.
بعد از فراهم آمدن آن زمینه ها، تلاش و كوشش انسان شرط تحقق و به فعليت رسیدن آن زمينه ها است؛ بنابراين حكمت خدا ايجاب مى كند كه هركس تلاش و كوشش و اخلاص و فداكارى بيشترى داشته باشد روزى اش گسترده تر گردد. چرا که خداوند متعال اراده اش را - از جمله اراده اش را در روزی دادن مخلوقات - در قالب نظام متشکل از شبکه های گسترده علت و معلولی عملی می کند.
مواردى نیز از فقر و بی عدالتی در طول تاریخ وجود دارند که سبب آن نه تنبلی و تن پروری و عدم نشاط شخص و جامعه، بلکه نتیجه ظلم و تحمیل استعمارگران و استثمارکنندگان فردی یا گروهی بوده است. به تعبير ديگر علاوه بر مسأله تلاش و كوشش، وجود عدالت اجتماعى نيز شرط تقسيم عادلانه روزى ها است.

حقيقت دعا براي آن است كه خدا، انسان را به حضور بپذيرد و به او رو كند و انسان او را زيارت كند. پیامبر(ص) در مناجات شعبانيه می فرماید: «مناجات من تنها براي آن است كه تو به من رو كني؛ نه براي آنكه چيزي به من بدهي». حكمت دعا، همان روح دعاست، كه دعا کننده خود را در مرأی و منظر مدعوّ بداند و او را _ كه خداي سبحان است _ شاهد خويشتن كند، شاهدي كه با اين مشهود، پيوند ديگري برقرار مي‏ سازد.

«ذكر» به لحاظ ارزش وجودي داراي اقسام گوناگونی است؛ زيرا زماني به لحاظ «مذكور» سنجيده مي شود كه در اين حال، كامل‏ ترين ذكر، ياد بنده نسبت به خداوند و اسم اعظم او است؛ چون مذكوري كامل ‏تر از خداي سبحان نيست و زماني به لحاظ «ذاكر»، بررسي مي شود كه در اين وضع نيز كاملترين ذكر، ياد خداوند نسبت به بنده است، چون هيچ يادكننده‏ اي همتاي خداي سبحان نيست.

سالكِ ذاكر چه در حال ذكر باشد و چه مذكور خدا در هر دو حالت، در حال ذكر است. شاهد اين كه وظيفه سالك وقت شنيدن قرائت قرآن، سكوت است و چون شنيدن، به دستور خداست، پس آن هم ذكر خداست. بنابراين، هم قرائت آيات الهي ذكر خداست و هم شنيدن آن. همين ذكر، سبب ذكر مجدّد خدا مي شود و چنين سالكي، دائم الذكر خواهد بود.

اسلام درباره تعليم و تعلم قرآن سفارش كرده كه تا انسان زنده است قرآن را ياد بگيرد و يا در حال يادگيري باشد؛ چراکه تعليم و تعلّم قرآن نقش بسزائى در نزديك كردن بنده به مولاى حقيقى و ربّ العالمين دارد و مى تواند منبع بزرگ معرفت براى شناسائى هر چه بهتر حق باشد.