آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آیات قرآن و روایات اسلامی واژه «حرص» معمولا بار منفى دارد و هرگاه اطلاق مى شود، از آن حرصِ بر مال، ثروت، مقام و ساير شهوات مادّى به ذهن مى رسد، و اين به خاطر آن است كه غالبا اين واژه در اين گونه موارد به كار مى رود كه عموما مذموم و نكوهيده است.

ولى گاه اين واژه در مواردى به كار مى رود كه شايسته ستايش است؛ نه تنها بخشی از اخلاق رذيله نيست، بلكه فضيلتى محسوب مى شود و آن در جايى است كه اين صفت در مورد علاقه شديد به كارهاى خير به كار رود.

در آیات قرآن و روایات اسلامی واژه «حرص» معمولا بار منفى دارد و هرگاه اطلاق مى شود، از آن حرصِ بر مال، ثروت، مقام و ساير شهوات مادّى به ذهن مى رسد، و اين به خاطر آن است كه غالبا اين واژه در اين گونه موارد به كار مى رود كه عموما مذموم و نكوهيده است.

ولى گاه اين واژه در مواردى به كار مى رود كه شايسته ستايش است؛ نه تنها بخشی از اخلاق رذيله نيست، بلكه فضيلتى محسوب مى شود و آن در جايى است كه اين صفت در مورد علاقه شديد به كارهاى خير به كار رود.

قرآن مجيد يكى از فضايل پيامبر اسلام صلّى الله عليه و آله را «حرص بر هدايت مردم و نجات آنها از گمراهى» مى شمرد؛ آنجا که در آیه ۱۲۸ سوره توبه می فرماید: «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ؛ به يقين، رسولى از خود شما به سويتان آمد كه رنج هاى شما بر او سخت است، و اصرار بر هدايت شما دارد، و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است».

در جاى ديگر و در آیه ۳۷ سوره نحل می خوانیم: «إِنْ تَحْرِصْ عَلى‏ هُداهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ يُضِلُّ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِينَ‏؛ هر قدر بر هدايت آنها حريص باشى [سودى ندارد، چرا] كه خداوند كسى را كه گمراه ساخت، هدايت نمى كند، و آنها ياورانى نخواهند داشت». شبيه اين معنى در آيات ديگرى از قرآن مجيد نيز آمده است.[1]

در روايات اسلامى نيز واژه «حرص» در موارد زيادى در جايى به كار رفته است كه بار مثبت دارد. برای مثال می بینیم که  اميرمؤمنان على عليه السّلام در خطبه معروف همّام ضمن بيان صفات پرهيزكاران مى فرمايد: «وَ مِنْ عَلَامَةِ أَحَدِهِمْ أَنَّكَ تَرَى لَهُ قُوَّةً فِي دِينٍ ... وَ حِرْصاً عَلَى عِلْمٍ؛[2] از نشانه هاى آنان (پرهيزكاران) قدرت در دين و ... حرص در كسب دانش است».

اين سخن را با حديثى از امام باقر عليه السّلام پايان مى دهيم: «لَا حِرْصَ كَالْمُنَافَسَةِ فِي الدَّرَجَاتِ‏؛[3] حرصى برتر از رقابت با يكديگر در وصول به درجات [بالا در نزد خدا] نيست».

بنابراين حرص مفهوم گسترده اى دارد كه به معناى شدّت علاقه به چيزى و تلاش فوق العاده براى وصول به آن است. اگر در طريق خير و سعادت باشد، ممدوح است. هرگاه در طريق دنياپرستى باشد، مذموم است. ولى غالباً اين واژه بار منفى دارد.[4]

منبع: اخلاق در قرآن