آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

يكى از ريشه هاى «حرص» دلباختگى و دلدادگى در برابر زرق و برق دنياست، و لاجرم بدون توجه به این عامل مهم، نمی توان از درمان بیماری اخلاقی حرص و فزونی طلبی، سخن گفت. قرآن مجيد براى خشكانيدن ريشه حرص و ولع به سراغ حبّ دنياى افراطى و يا به تعبير ديگر «دنياپرستى» مى رود و با تعبيرات گوناگون قدر و قيمت مواهب دنيا را در نظرها مى شكند تا عاشقان بى قرار دنيا به خود آيند و حريصانه به دنبال آن نشتابند و همه ارزشها را به خاطر وصول به آن زير پا نگذارند. از مجموع آيات قرآن به دست مى آيد كه «حبّ دنيا» هرگاه به صورت افراطى در آيد، انسان را به بيگانگى از خدا مى كشاند.

يكى از ريشه هاى «حرص» دلباختگى و دلدادگى در برابر زرق و برق دنياست، و لاجرم بدون توجه به این عامل مهم، نمی توان از درمان بیماری اخلاقی حرص و فزونی طلبی، سخن گفت. اهمیت این عامل روانی و اجتماعی به قدری است که آن را به صورت مستقل از دیگر ریشه ها و عوامل حرص بررسی می کنیم.

هنگامى كه آتش سوزان عشق به دنیا درون جان انسان زبانه مى كشد او را به سوى حرص و ولع نسبت به مواهب دنياى مادّى مى كشاند. مانند ساير عشّاق بى قرار كه فارغ از هرگونه فكر منطقى، پيوسته دست و پا مى زنند و روز به روز خود را در اين لجنزار آلوده تر مى سازند. به همين دليل قرآن مجيد براى خشكانيدن ريشه حرص و ولع به سراغ حبّ دنياى افراطى و يا به تعبير ديگر «دنياپرستى» مى رود و با تعبيرات گوناگون قدر و قيمت مواهب دنيا را در نظرها مى شكند تا عاشقان بى قرار دنيا به خود آيند و حريصانه به دنبال آن نشتابند و همه ارزشها را به خاطر وصول به آن زير پا نگذارند.

- قرآن در موارد متعدّدى زندگى دنيا را نوعى بازيچه كودكانه و «لهو و سرگرمى» مى شمرد. در آیه ۳۲ سوره انعام می خوانیم: «وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ؛ زندگی دنيا چيزی جز بازی و سرگرمی نيست». در جای دیگر و در آیه ۲۰ سوره حدید نیز به این معنا برمی خوریم که: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ؛ بدانيد زندگى دنيا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخرفروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است». در حقيقت قرآن دنياپرستان را به كودكانى تشبيه مى كند كه از همه چيز غافل و بى خبرند و تنها به سرگرمى و بازى مشغولند و حتّى خطراتى را كه در يك قدمى آنها وجود دارد نمى بينند.

- در آيات ديگرى زندگى دنيا «سرمايه فريب و غرور» شمرده شده است. مثلا در آیه 185 سوره آل عمران که آمده است: «وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ؛ و زندگي دنيا چيزي جز سرمايه فريب نيست». در جاى ديگر در آیه 33 سوره لقمان نیز تصریح شده است که: «فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ؛ پس مبادا زندگانى دنيا شما را بفريبد، و مبادا [شيطان] فريبكار شما را [به كرم] خدا مغرور سازد». اين تعبيرات نشان مى دهد كه زرق و برق دنياى فريبنده يكى از موانع مهم بر سر راه تكامل معنوى انسان است كه تا اين مانع را پشت سر ننهد راه به جايى نمى برد.

 - گروه ديگرى از آيات از اين حقيقت پرده برمى دارد كه مجذوب شدن به زرق و برق دنيا انسان را از آخرت «غافل» مى كند. يعنى سرگرمی و دغدغه اصلی آنها می شود و تمام توجّه آنان را به سوى خود جلب مى كند. در آیه 7 سوره روم می فرماید: «يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ؛ آنها تنها ظاهری از زندگی دنيا را می دادند و از آخرت [و پايان كار] بي خبرند». آنها حتّى زندگى دنيا را نشناخته اند و به جاى اينكه آن را مزرعه آخرت و گذرگاهى براى نيل به مقامات معنوى و ميدانى براى ورزيدگى و تمرين جهت به دست آوردن فضايل اخلاقى بشناسند، آن را به عنوان هدف نهايى و مطلوب حقيقى و معبود واقعى خود شناخته اند، و طبيعى است كه چنين افرادى از آخرت غافل مى شوند. در جاى ديگر در آیه 38 سوره توبه نیز گفته می شود که: «أَ رَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ؛ آيا به زندگی دنيا به جای آخرت راضی شده‏ ايد؟» سپس مى افزايد: «فَما مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ قَليلٌ؛ با اينكه متاع زندگى دنيا، در برابر آخرت، جز اندكى نيست‏». آرى افراد كم ظرفيّت و هوسباز، چنان دنياى كوچك و ناپايدار در نظرشان بزرگ جلوه مى كند كه حيات جاويدان و ابدى را كه مملوّ از مواهب الهى است به «فراموشى» مى سپارند.

- در بخش ديگرى از آيات قرآن، دنيا به عنوان «عَرَض» به معناى موجود بى ثبات و زوال پذير تعبير شده است. از جمله در آیه 94 سوره نساء می خوانیم: «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى‏ إِلَيْكُمُ السّلام لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ كَثيرَةٌ كَذلِكَ؛ و به خاطر اينكه سرمايه ناپايدار دنيا [و غنايمى] به دست آوريد، به كسى كه اظهار صلح و اسلام مى كند نگوييد: مسلمان نيستى، زيرا غنيمت هاى فراوانى [براى شما] نزد خداست».

در جاى ديگر خطاب به اصحاب پيامبر اسلام صلّى الله عليه و آله در آیه 67 سوره انفال گفته می شود: «تُريدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللَّهُ يُريدُ الْآخِرَةَ؛ شما متاع ناپايدار دنيا را می خواهيد، ولی خداوند سرای ديگر را [برای شما] می خواهد».

در آيات ديگرى نيز همين گونه تعبير ديده مى شود كه نشان مى دهد گروهى از مسلمانان يا غير مسلمين به خاطر حرص در جمع آورى متاع زوال پذير و ناپايدار دنيا از پرداختن به مواهب پايدار الهى در سراى ديگر و ارزش هاى والاى انسانى و مقام قرب به خدا باز مى مانند.

- در بخش ديگرى از آيات قرآن، مثلا در آیات ۲۸ و ۴۶ سوره کهف، از مواهب مادّى دنيا تعبير به «زِينَة الْحَيَاةِ الدُّنْيَا؛ زينت حيات دنيا» شده است. تعبيراتى مشابه آن در آيات ديگر نيز آمده است. مانند آیه ۱۵ سوره هود که در آن می خوانیم: «مَنْ كانَ يُريدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زينَتَها نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فيها وَ هُمْ فيها لا يُبْخَسُونَ‏؛ كسانى كه زندگى دنيا و زينت آن را بخواهند، [نتيجه] اعمال شان را در همين دنيا به طور كامل به آنها مى دهيم؛ و چيزى كم و كاست از آنها نخواهد شد».

در آیه ۲۸ سوره احزاب نيز خطاب به زنان پيامبر صلّى الله عليه و آله گفته شده است: «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زينَتَها فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جَميلاً؛ اى پيامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگى دنيا و زرق و برق آن را مى خواهيد، بياييد با هديه اى شما را بهره مند سازم و شما را بطرز نيكويى رها سازم‏». اين تعبيرات به خوبى نشان مى دهد كه اين زرق و برق ها تنها زيور و زينتى است براى حيات دنياى مادّى. بديهى است هرگز در مورد امور حياتى و سرنوشت ساز تعبير به زينت نمى شود.

به هر حال از مجموعه آيات بالا به دست مى آيد كه «حبّ دنيا» هرگاه به صورت افراطى در آيد، انسان را به بيگانگى از خدا مى كشاند.[1]

منبع: اخلاق در قرآن