هر قدر «ايمان» انسان به حكمت و رحمت پروردگار بيشتر باشد، صبر انسان نيز بيشتر خواهد شد.  تكرار حوادث و مشكلات به تدريج فضيلت صبر را با «ممارست» در او به وجود مى آورد.  توجّه به ماهيّت حواث و مشکلات دنيا و توجّه به جايگاه صبر در رسيدن به مواهب مادى و معنوى و نيز توجه به اين حقيقت كه بی صبری مانع توفیق است، آمادگى بيشترى براى صبر و شكيبايى ايجاد می کند.  يكى ديگر از انگيزه ‏هاى صبر و عوامل پرورش آن، هم شكل ساختن خود با صابران است.  همچنين هر اندازه ظرفيت و شخصيت انسان بيشتر شود، صبر و شكيبايى او افزون مى گردد.

صبر، مقدمه رسیدن به مقامات عالی است.  كليد اصلى پيروزى ها، صبر و شكيبايى است.  صبر قدرت آفرين است‏.  صبر شخصیت ساز است.  صبر نيروى مقاومت را افزايش مى دهد.  صبر دعوت به طرفدارى از حق مى كند.  هيچ كار بدون صبر سامان نمى يابد.  صبر، حرّيّت و آزادگى به انسان می دهد.  صبر و شكيبايى از نظر بهداشت و سلامت جسم نيز فوق العاده مؤثر است؛ افراد ناشكيبا عمرى كوتاه و توأم با انواع بيمارى ها دارند كه مهم ترين آنها بيمارى هاى قلبى و عصبى است. در حالى كه شكيبايان از عمر طولانى و توأم با سلامت نسبى برخوردارند.

«صبر» از مهمترين اركان ايمان است. لذا در حدود هفتاد آيه قرآن، از صبر سخن به ميان آمده كه بيش از ده مورد آن به شخص پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله اختصاص دارد. هيچ يك از فضايل انسانى، به اين اندازه مورد تأكيد قرار نگرفته است. اين نشان مى دهد كه قرآن، براى اين فضيلت اخلاقى و عملى اهمّيّت فراوانى قائل است و آن را عصاره همه فضيلت ها و خمير مايه همه سعادت ها و ابزار وصول به هر گونه خوشبختى و سعادت مى داند.

به گفته بعضى از علماى اخلاق، رواياتى كه درباره فضيلت صبر و شكيبايى از معصومين عليهم السلام به ما رسيده، بيش از آن است كه به شمارش در آيد. در برخى از كتب كه درباره صبر تأليف يافته، نزديك به 900 حديث از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام در اين باره آمده است.

ضامن اجراى تمام كارهاى خير، صبر است. با صبر مى توان به اهداف عالى رسيد. صبر عامل بازدارنده از گناه است. صبر روزنه امید را در دل زنده نگه می دارد. علم و دانش آموزى، ثمره صبر است. كشف آثار هستى و عبرت گرفتن از آنها نياز به صبر دارد.

در بسيارى از گفتارها و نوشتارهای علماى اخلاق و بزرگان اسلام، «صبر» به سه شاخه تقسيم شده است:

1. صبر بر اطاعت؛   2. صبر بر معصيت؛   3. صبر بر مصيبت.

بزرگان اخلاق، اين تقسيم سه گانه را از روايات اسلامى گرفته اند؛ همانند روايتى كه از پيامبر اسلام (ص) نقل شده است: «الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ: صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ، وَ صَبْرٌ عَلَى الطَّاعَةِ، وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِيَةِ».

امام علی(ع) درباره ويژگي هاي «انسان صبور» می فرماید: «شخص صبور پيروزى را از دست نخواهد داد، هرچند زمان طولانى بگذرد». در واقع حقيقت صبر همان استقامت در برابر موانع رسیدن به مقصد و پيمودن راه طولانى رسيدن به هدف است، و تا چنين استقامتى در انسان نباشد موفق نمی شود؛ زيرا زندگى دنيا آمیخته با مشكلات است. تاريخ بارها نشان داده كه پيروزى در پرتو استقامت و صبر حاصل می شود. قرآن در رابطه با پیروزی بنی اسرائیل بر فرعونیان می فرماید: «وعده پروردگارت بر بنى اسرائيل، به خاطر صبر و استقامت آنان تحقق يافت».

امام علی(ع) در مورد ترك «صبر» می فرماید: «كسى كه صبر و شكيبايى او را نجات ندهد بى تابى او را از پاى در مى آورد». در طول زندگى انسان همواره مشكلات فراوانى وجود دارد، و ممکن است انسان در این مسیر شکیبایی کرده و یا از خود بى تابى نشان دهد، و البته در این بین انسان عاقل راه نخست را بر مى گزيند تا از اجر صابران برخوردار گردد. امام صادق(ع) می فرماید: «در برابر مشكلات و مصائب صبر و شكيبايى داشته باشيد؛ زيرا كسى كه صبر نكند جزع او را هلاك خواهد كرد و هلاكت او در اين است كه پاداشى به او داده نخواهد شد».

انسان در مسير طاعت الهى و ترک گناه با مشکلات بسیاری مواجه است كه ناخواسته دامان انسان را مي گيرد و اگر به اين حقيقت توجه کند كه در گذشته چنين بوده و در آينده نيز چنين خواهد بود، «صبر» کرده و از برکات «صبر» بهره مند می گردد. لذا امام صادق(ع) می فرماید: «كسى از شيعيان ما كه مبتلا به مصيبتى شود و شكيبايى پيشه كند پاداش هزار شهيد را دارد». از سویی در درمان «جزع» لازم است انسان به مصائب اولياء الهی در گذشته و مصائب دوستان خود توجه کند. همچنین خوب است در آثار مثبت صبر و آثار منفى جزع بينديشد.

يكى از حربه هاى دشمنان لجوج در برابر پيامبر(ص)، هتك، توهين و نسبت هاى ناروايی بود كه سبب آزار آن حضرت می شد. خداوند به پیامبر(ص) می فرماید: «وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلا»؛ «در برابر آنان شكيبا باش، و به طرز شايسته اى از آنها كناره گيرى كن». «هجر جميل» به معنی دورى شايسته به همراه محبت و حسن خلق است، که قرآن به عنوان شیوه ای تربيتى در برابر افراد لجوج، به پیامبر(ص) دستور می دهد در برابر کارهای آنان شکیبایی کرده و آن را نادیده بگیرد.