آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اينكه در روايات اسلامی، همراهی علم و حلم مورد توجه قرار گرفته است، برای این است که كارآیى علم و تربيت بدون حلم، امكان پذير نيست. از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمود: «مَا جُمِعَ شَيْ‏ءٌ إِلَى شَيْ‏ءٍ أَفْضَلُ مِنْ حِلْمٍ إِلَى عِلْمٍ‏؛ چيزى با چيزى همراه نشده كه برتر از همراهى حلم با علم باشد». امام صادق (ع) نیز در مضمونی مشابه، چنین توصیه می کنند که: «عَلَيْكَ بِالْحِلْمِ، فَإِنَّهُ رُكْنُ الْعِلْمِ‏؛ بر تو باد اينكه حلم را پيشه خود سازى، كه ركن علم است».

معمولا انسان در تبليغ و سخن و عمل مقابل افراد نادان و بى خبرانى قرار مى گيرد كه عكس العمل هاى ناشايسته دارند. اگر انسان بخواهد با آنها مقابله به مثل كند، بايد تمام برنامه هاى تربيتى و اصلاحى و هدايتى را زمين بگذارد. ولى انسان دانا و روشن ضمیر بايد صبور و پرحوصله باشد. غير از اين باشد تمام برنامه هاى تعليم و تربيت تعطيل مى شود. اينكه در روايات اسلامی، همراهی علم و حلم مورد توجه قرار گرفته است، برای این است که كارآیى علم و تربيت بدون حلم، امكان پذير نيست.

- از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «مَا جُمِعَ شَيْ‏ءٌ إِلَى شَيْ‏ءٍ أَفْضَلُ مِنْ حِلْمٍ إِلَى عِلْمٍ‏؛[1] چيزى با چيزى همراه نشده كه برتر از همراهى حلم با علم باشد».

- امام صادق علیه السّلام نیز در مضمونی مشابه، چنین توصیه می کنند که: «عَلَيْكَ بِالْحِلْمِ، فَإِنَّهُ رُكْنُ الْعِلْمِ‏؛[2] بر تو باد اينكه حلم را پيشه خود سازى، كه ركن علم است».

- همچنین آن حضرت در روايتى می فرماید: «اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ تَزَيَّنُوا مَعَهُ بِالْحِلْمِ وَ الْوَقَارِ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَهُ الْعِلْمَ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ طَلَبْتُمْ مِنْهُ الْعِلْمَ وَ لَاتَكُونُوا عُلَمَاءَ جَبَّارِينَ فَيَذْهَبَ بَاطِلُكُمْ بِحَقِّكُمْ؛[3] علم را طلب كنيد و خود را با توجه به علم تان به حلم و وقار زينت دهيد و براى كسانى كه به آنها علم مى آموزيد، متواضع باشيد، و نيز براى كسانى كه از آنها علم مى گيريد، خاضع باشيد، و همچون دانشمندان جبّار و اشراف منش نباشيد كه باطل شما حق شما از ميان مى برد».

- در روايتى ديگر معاوية بن وهب از همان امام نقل مى كند كه: «كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) يَقُولُ يَا طَالِبَ الْعِلْمِ إِنَّ لِلْعَالِمِ ثَلَاثَ عَلَامَاتٍ الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ الصَّمْتَ وَ لِلْمُتَكَلِّفِ ثَلَاثَ عَلَامَاتٍ يُنَازِعُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِيَةِ وَ يَظْلِمُ مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ وَ يُظَاهِرُ الظَّلَمَةَ؛[4] اميرالمؤمنين عليه السّلام می فرمود: ای طالب علم! دانشمند [واقعى] داراى سه علامت است: دانش و بينش، حلم و بردبارى، سكوت و آرامش و وقار، و براى عالم نماها و دانشمندانى كه با تَكَلُّف، جامه علم را بر قامت نارساى خود پوشانده اند، سه نشانه وجود دارد: با دانشمندانِ برتر و والاتر از خويش با كردارهاى آلوده به گناه درگير شوند و با آنان بستيزند، و نسبت به دانشمندان فرومايه تر از طريق قهر و غلبه ستمگرانه عمل كنند، و ديگر آنكه از ستمگران و جفاپيشگان حمايت و پشتيبانى نمايند».

- از آن حضرت در روایت دیگری آمده است که: «إِنَّ الْعِلْمَ خَلِيلُ الْمُؤْمِنِ وَ الْحِلْمَ وَزِيرُهُ وَ الْعَقْلَ أَمِيرُ جُنُودِهِ‏؛[5] دانش دوست مؤمن و بردبارى وزير و عقل امير و پادشاه لشكريان مؤمن است».[6]

منبع:

اخلاق در قرآن