اخلاق نه انسان را محدود مى كند و نه مانع پرورش انسانها است و نه غرائز خداداد را سركوب مى نمايد. بلكه كار اخلاق بهره گيرى از آزادى انسان در مسير سعادت و رهبرى غرائز براى رسيدن به كمال مطلوب است. با توجّه به اين تفسير صحیح از آزادی، پاسخ بسيارى از سخنان مخالفان اخلاق روشن مى شود.
فلسفه و ريشه علاقه انسان به آزادى الهام گرفته از وجدانيات او است؛ گرچه برهانى و استدلالى نيز هست. انسان، علاقه مند به آزادى است چنانكه علاقه مند به زيبایى است؛ یعنی به عنوان مسأله ای فطرى و وجدانى.
شكوفایى استعدادهاى هر موجودى در مسير تكامل، هرگز با حبس شدن او حاصل نمى شود؛ پيمودن اين مسير بدون آزادى ممكن نيست.
آزادى هدر دادن نيروها و سرمايه ها نيست؛ بلكه وسيله شكوفایى و بارور شدن استعدادها است. از اينجا، آزادى منطقى و معقول از غير منطقى و نامعقول جدا مى شود و تفاوت آزادى اسلامى با آزادى غربى روشن مى گردد.
«تعزير» مصاديق مختلفى دارد كه به عنوان نمونه می توان به: مجازاتهاى بدنى؛ حبس و زندان؛ جريمه مالى؛ تحقير و توهين و هتك؛ تبعيد از شهر محلّ زندگى يا حتّى از كشور؛ ترك رفت و آمد و معامله و خريد و فروش با مجرم؛ ممنوعيّت موقّت كسب و كار؛ ممنوع الخروج شدن از شهر محلّ زندگى يا از كشور؛ محروميّت از برخى مناصب اجتماعى؛ سرزنش كردن و سخنان درشت گفتن و امثال آن اشاره کرد.
برخی «حجاب» را ناقض حق آزادی دانسته و می گویند: الزام به حجاب موجب سلب حقّ آزادی زن بوده و در حقیقت نوعی توهین به حیثیت انسانی او است. در پاسخ به این اشکال می توان گفت: 1- هنگام تزاحم بین ملاک اهمّ و مهم، ملاک اهم مقدم بر ملاک مهم است. حال اگر آزادی زن سبب سلب آزادی از اجتماع و فساد در جامعه شود، باید آزادی او فدای آزادی اجتماع گردد. 2- اسلام زن را در خانه حبس نکرده، بلکه می گوید به خاطر حفظ کرامت زن و مصلحت جامعه، زنان باید از پوشش عقلایی و اسلامی استفاده کنند تا نظام خانواده و جامعه آسیب نبیند.
خداوند با اشاره به خشم حضرت «يونس»(ع) در هنگام ناامیدی از هدایت قومش، آن را «ترک اولی» ای دانسته که از عجله نشات گرفته، لذا می فرماید: «در آن هنگام خشمگين از ميان قوم خود رفت، مى پنداشت كه ما بر او تنگ نخواهيم گرفت، در آن ظلمت هاى متراكم صدا زد خداوندا منزّهى تو، من از ستمكاران بودم». این مجازات برای این بود که براى پيامبر بزرگى مانند حضرت یونس(ع)، بهتر بود پس از آگاهى از اين كه به زودى عذاب الهى براى آن قوم فرا خواهد رسيد، باز هم تا آخرين لحظه آنها را ترك نگويد، و از تأثير سخن مأيوس نشود.
واژه صبر در اصل لغت به معنى «حبس» و نگهدارى است و سپس معانى جديدى گرفته است. انسان وقتى در مقابل شهوات و مشكلات مقاومت كرد و نفس را از تعرض آنها حبس كرد، در فرهنگ قرآن و روايات «صبر و استقامت» بر آن اطلاق شده است. بنابراين صبر در لغت به معنای استقامت است. راغب اصفهانى در كتاب «مفردات» می گويد: «صبر كنترل نفس در تنگنا [و استقامت آن در انواع شدائد و مشكلات] است».
پس از ترور نافرجام ناصرالدین شاه، مأمورین به تعقیب پیروان «باب» پرداختند. در این بحران، «حسینعلی بهاء» به سفارت روس پناهنده شد و آن هااز او حمایت کردند و هنگام تبعید به عراق به همراه ماموران روس وایران وارد عراق شد و روسیه برایش حقوق ماهیانه درنظر گرفت. سوال این است که چرا ، عدّه زیادى از پیروان «باب» دستگیر و کشته مى شوند، ولى «حسینعلى بهاء» و « صبح ازل» ، زنده مى مانند؟ «دالگورکى» مى گوید: «من چند نفر را برای جاسوسى تربیت مى نمودم؛ هیچ کدام لیاقت «میرزا حسینعلى» و صبح ازل را نداشتند».
«اِصْر» در اصل به معنى «حبس» است و اگر به «بار سنگين» اطلاق شده براى اين است كه بار سنگين، انسان را حبس و مانع از فعّاليت او مى شود و اگر به عهد و پيمان و يا مجازات و كيفر «اصر» گفته مى شود به خاطر محدوديتى است كه براى انسان ايجاد مى كند.
فلسفه «آزادی» انسان، حیوانات و حتی گیاهان، فطری و وجدانی است و «حبس» باعث افسردگی، پژمردگی و کوتاهی عمر آنها و آزادی موجب تکامل و شکوفائی استعدادهایشان می شود. آزادی عقلی و اسلامی موجب پیمودن مسیر تکامل و شکوفایی خلاقیت انسان می باشد برخلاف آزادی غربی که باعث گرفتار شدن در باتلاق گناهان، شهوات و رذالت ها و هدر رفتن عمر می باشد.
الامام الصادق عليه السلام
إن الله تبارک و تعالي يقول : الصوم لي و انا أجزي عليه
خداوند تبارک و تعالي مي فرمايد : روزه از من است و پاداش آنرا من مي دهم
ميزان الحکمة 6 / 389